Δημήτρης Χασάπης

Γυναίκες μαθηματικοί στο περιθώριο της ιστορίας

Εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ.: 320, τιμή: 16,60 €

Η ανάπτυξη της μαθηματικής γνώσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την κοινότητα μέσα στην οποία το νόημα των νέων μαθηματικών αντικειμένων και πρακτικών γίνεται θέμα συζήτησης και η σημασία τους ανάγεται σε ζήτημα διαπραγμάτευσης και τελικά αποδοχής ή απόρριψης. Οι δυνατότητες και οι ευκαιρίες των γυναικών να καθιερωθούν ως ακαδημαϊκοί ή και ως ερευνήτριες μαθηματικοί εξαρτώνται, σε μεγάλο βαθμό, από την πρόσβασή τους σε αυτή την κοινότητα και την αποδοχή τους από αυτή. Φαίνεται, όμως, ότι η διαδικασία πρόσβασης και αποδοχής είναι διαφορετική για τις γυναίκες από ό,τι για τους άνδρες. Οι αιτίες είναι πολλαπλές, αντικειμενικές ή και υποκειμενικές, αλλά πάντα κοινωνικά κατασκευασμένες. Ο πρώτος και πολύ καθοριστικός λόγος για τον οποίο αποκλείστηκαν οι γυναίκες από τα μαθηματικά είναι ιδεολογικός· είναι οι βαθιά ριζωμένες και ευρέως διαδεδομένες προκαταλήψεις, σύμφωνα με τις οποίες οι γυναίκες δεν διαθέτουν τις νοητικές ικανότητες για να σπουδάσουν μαθηματικά και να επιδοθούν στη μαθηματική έρευνα.

Παρ’ όλο που η πλειονότητα των μελετών εδράζεται στον ευρύτερο χώρο των επιστημών με έμφαση σε κλάδους των φυσικών επιστημών, τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια στροφή σε βιογραφίες γυναικών που συμμετείχαν και συνεισέφεραν σε πολλούς επιστημονικούς κλάδους των μαθηματικών, όπως η γεωμετρία, η ανάλυση, η αστρονομία, η πληροφορική κ.ά.. Μέσα από αυτές μαθαίνουμε για τις δυσκολίες πρόσβασης που αντιμετώπιζαν οι γυναίκες σε συναφείς χώρους σπουδών και εργασίας. Ταυτόχρονα, κατανοούμε τη σημασία της κοινωνικής οργάνωσης ενός επιστημονικού πεδίου στη βάση της σχέσης φύλου-επιστήμης. Για παράδειγμα, στον κλάδο της αστρονομίας υπήρχε έντονη παρουσία γυναικών από τον 16ο και τον 17ο αιώνα –ως μελών οικογενειακών συντεχνιών– η οποία συνεχίζει μέχρι και τον 19ο και τον 20ό αιώνα – γυναίκες-βοηθοί σε μεγάλα αστεροσκοπεία. Η γνώση της αστρονομίας μοιάζει να “μεταφέρεται” στον ιστορικό χρόνο από το πλαίσιο οικογενειακών συντεχνιών του παρελθόντος στις ερευνητικές ομάδες σύγχρονων ινστιτούτων.

Μελετώντας τις αναφορές για τη σχέση του φύλου με τη πρόσβαση στη μαθηματική ερευνητική κοινότητα, οι οποίες περιλαμβάνονται σε πολλές δημοσιευμένες βιογραφίες γυναικών που κατόρθωσαν να αναγνωριστούν ως “μαθηματικές προσωπικότητες” διαπιστώνουμε ότι εστιάζουν κυρίως στον τρόπο με τον οποίο επηρεάστηκε η ερευνητική ή και η ακαδημαϊκή τους σταδιοδρομία από τους ρόλους της κόρης, της μητέρας και της συζύγου ή και από την άρνηση αυτών των ρόλων.

O Δημήτρης Χασάπης –Ομότιμος Καθηγητής Μαθηματικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών– στο βιβλίο του παρουσιάζει τριάντα πέντε σύντομα πορτρέτα πρωτοπόρων γυναικών μαθηματικών, οι οποίες σε διάφορες ιστορικές περιόδους, χώρες και πολιτισμούς, υπερβαίνοντας εμπόδια και προκαταλήψεις, συνέβαλαν καθοριστικά στην εξέλιξη της επιστήμης. Για τις γυναίκες αυτές, όμως, η Ιστορία και οι ιστορίες των μαθηματικών δεν έχουν αφιερώσει παρά μόνο σύντομα σχόλια ή ελάχιστες αναφορές στο περιθώριό τους ή τις έχουν εντελώς αγνοήσει. Λέγεται συχνά ότι η Ιστορία γράφεται από τους νικητές, αλλά η ιστορία των μαθηματικών γράφτηκε από τους άνδρες, τους νικητές στον άδικο πόλεμο των μύθων και των προκαταλήψεων σε βάρος διαπρεπών γυναικών μαθηματικών. Μια αδικία που το βιβλίο αυτό επιδιώκει να αποκαταστήσει.

Τεύχος 680 (Φεβρουάριος 2025)

Δείτε Περισσότερα >>