Βαγγέλης Τζούκας
Όταν ξέσπασε η βία,
Μελέτες και δοκίμια για τη δεκαετία 1940-1950

Εκδόσεις Επίκεντρο, 2020, ΣΕΛ.: 272, ΤΙΜΗ: 14,00 €

Ο 20ός αιώνας υπήρξε βίαιος σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, επαναστάσεις και εξεγέρσεις, εμφύλιες και διακρατικές συγκρούσεις, γενοκτονίες και εθνοκαθάρσεις κάθε είδους επιβεβαίωναν, με τον πιο δραματικό τρόπο, την αμφισβήτηση του πνεύματος αισιοδοξίας και πίστης στον ανθρωπισμό και στην αέναη πρόοδο που χαρακτήριζαν την προγενέστερη περίοδο (19ο αιώνα). Οι παγκόσμιες εξελίξεις δεν μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστη και την Ελλάδα. Η ελληνική κοινωνία και το ελληνικό κράτος δοκιμάσθηκαν σκληρά την τελευταία εκατονταετία. Ειδικά το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα υπήρξε, από κάθε άποψη καθοριστικό τόσο για την οριστική εδραίωση των συνόρων του έθνους-κράτους όσο και για την ουσιαστική κατοχύρωση της πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής φυσιογνωμίας του. Ο Μεσοπόλεμος υπήρξε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίοδος για την Ελλάδα, που χαρακτηρίστηκε από βαθύτατες μεταβολές των πολιτικών και κοινωνικών υποκειμένων, με την δικτατορία της 4ης Αυγούστου να σηματοδοτεί το τέλος μιας ολόκληρης εποχής.

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η χώρα εισήλθε στη μεγαλύτερη πολεμική αναμέτρηση όλων των εποχών με εμφατικό τρόπο, και ο ελληνικός στρατός προσέφερε στο συμμαχικό στρατόπεδο την πρώτη νίκη σε ευρωπαϊκό έδαφος έναντι αξονικής δύναμης (της Ιταλίας), σε μια χρονική συγκυρία κατά την οποία ο Άξονας έδειχνε ακατανίκητος. Η επέμβαση της Γερμανίας, τον Απρίλιο του 1941, οδήγησε όμως σε κατάρρευση του μετώπου και σε κατάληψη της ηπειρωτικής Ελλάδας. Η ελληνική κοινωνία γνώρισε παράλληλους πολέμους κατά τη διάρκεια της τριπλής κατοχής (γερμανικής, ιταλικής, βουλγαρικής), μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατοχικών δυνάμεων, οι εμφύλιες συγκρούσεις των αντιστασιακών οργανώσεων (κυρίως ανάμεσα σε ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ) και οι συγκρούσεις του ΕΛΑΣ με Τάγματα Ασφαλείας και άλλους παραστρατιωτικούς σχηματισμούς συνεργατών των κατακτητών. Η αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων, το φθινόπωρο του 1944, δεν σηματοδότησε πολιτική ομαλότητα. Τα Δεκεμβριανά, η ήττα της Αριστεράς και η Συμφωνία της Βάρκιζας συνιστούσαν τους επόμενους σταθμούς της ταραχώδους αυτής πορείας. Το τέλος του Εμφυλίου τον Αύγουστο του 1949 επισφράγισε το κλείσιμο μιας ολόκληρης περιόδου, κατά την οποία η χώρα διχάστηκε βαθιά, γνώρισε μεγάλους μετασχηματισμούς, υπέστη τεράστιες απώλειες σε έμψυχο δυναμικό και σε κάθε είδους υποδομές

Στο βιβλίο του Βαγγέλη Τζούκα συγκεντρώνονται σε τέσσερεις ενότητες, –ώστε να διευκολύνεται ο αναγνώστης–, μελέτες και δοκίμιά του που αφορούν ζητήματα της δεκαετίας 1940-1950. Καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, από τη Μάχη της Κρήτης και τον ανταρτοπόλεμο στην Πίνδο, τις όψεις των εμφυλίων συγκρούσεων, τόσο της Κατοχής όσο και του ολοκληρωτικού Εμφυλίου πολέμου 1946-1949, έως θέματα μεταπολεμικής διαχείρισης της μνήμης και αναπαραστάσεων της περιόδου στη μαζική κουλτούρα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι απαιτείται μια νέα ματιά πάνω στις καθοριστικές και ταραγμένες αυτές εποχές του συλλογικού μας βίου, ειδικά στη σημερινή συγκυρία κατά την οποία φαίνεται να αναβιώνουν φαντάσματα του παρελθόντος. Ο Βαγγέλης Τζούκας στην άκρως ενδιαφέρουσα συναγωγή των μελετημάτων προσεγγίζει με απροκατάληπτη ματιά τις προσωπικές και συλλογικές τραγωδίες αλλά και τους ηρωισμούς των ανθρώπων, τόσο των πρωταγωνιστών όσο και των “αφανών”.

Τεύχος 623 (Μάιος 2020)

Δείτε Περισσότερα >>