Τα Δεκεμβριανά αποτέλεσαν σημείο καμπής στην εμφύλια βία που είχε αρχίσει ήδη από το 1943 και έμελλε να συνεχιστεί μέχρι και το 1949. Ο δρόμος προς τη «μάχη της Αθήνας» ήταν στρωμένος με αμοιβαία καχυποψία, αλλά και αδιαλλαξία, και από τις δύο παρατάξεις. Το ποιος είχε μεγαλύτερη ευθύνη παραμένει ένα από τα πιο αμφισβητούμενα σημεία της νεότερης ιστορίας μας.

Είναι ελάχιστες οι φορές στη σύγχρονη ελληνική ιστορία που ένα μεμονωμένο γεγονός είχε τόσο καθοριστική σημασία για τη διαμόρφωση του πολιτικού κλίματος, της κοινωνικής πραγματικότητας, των ταυτοτήτων όσο τα Δεκεμβριανά του 1944. Πριν από τη σύγκρουση, παρά τις δυσκολίες, υπήρχε η ελπίδα ότι οι πολιτικές δυνάμεις θα έβρισκαν μια κοινώς αποδεκτή διευθέτηση. Μετά τον «Δεκέμβρη» τίποτα δεν ήταν το ίδιο: αντί της πολιτικής διαδικασίας, η χώρα κλήθηκε να εφαρμόσει μία ιδιότυπη «συνθήκη ειρήνης», τη Συμφωνία της Βάρκιζας, την οποία παραβίασαν και οι δύο πλευρές, η κυβερνητική επειδή προχώρησε στην πολιτική δίωξη των κομμουνιστών, και η εαμική επειδή δεν παρέδωσε τα όπλα της αλλά, αντίθετα, προετοιμάστηκε για την επόμενη φορά.

Η επίσκεψη του Τσώρτσιλ στην Αθήνα μία μέρα πριν από τα Χριστούγεννα του 1944 αφενός σηματοδοτούσε το κλείσιμο –έστω προσωρινό– ενός ακόμη κύκλου εμφύλιας σύρραξης και αφετέρου συμβόλιζε το βαθύ και διαχρονικό ενδιαφέρον της Βρετανίας για την Ελλάδα. Απαρέγκλιτος στόχος ήταν η επίτευξη των απαραίτητων συγκλίσεων προκειμένου να τερματιστεί η ένοπλη σύρραξη, που μαινόταν ήδη από τις 5 Δεκεμβρίου μεταξύ των αστικών δυνάμεων –συνεπικουρούμενων από τους Βρετανούς– και της Αριστεράς – με κυρίαρχη δύναμη το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας.

«Θα επιμείνουμε στην πολιτική εκκαθάρισης της Αθήνας και των γύρω περιοχών από όλους όσοι έχουν στασιάσει ενάντια στην εξουσία της συνταγματικής κυβέρνησης της Ελλάδας», είπε ο Τσώρτσιλ στις 8 Δεκεμβρίου 1944 στη Βουλή των Κοινοτήτων. Τα «Δεκεμβριανά» είχαν ξεσπάσει μόλις πέντε μέρες πριν. Η Αθήνα ήταν πεδίο μάχης και ο Βρετανός πρωθυπουργός, λίγο πριν από την οριστική νίκη κατά τοιυ Χίτλερ, ήταν υποχρεωμένος να αντιμετωπίσει μια πρόταση μομφής για την πολιτική του στην Ελλάδα.

Οι συνέπειες των Δεκεμβριανών υπήρξαν καταλυτικές. Η μάχη της Αθήνας είναι η πρώτη εμφύλια σύγκρουση της δεκαετίας του ’40, στην οποία η Αριστερά αναμετρήθηκε (μόνη της) με όλες τις άλλες πολιτικές δυνάμεις – και επομένως ένωσε όλους τους άλλους εναντίον της.

Γι’ αυτό συχνά διατυπώνεται το ερώτημα κατά πόσον η κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου του 1944 υπήρξε μια χαμένη ευκαιρία. Ήταν η πρώτη φορά έπειτα από μία δικτατορία, πόλεμο, Κατοχή, και μία εμφύλια σύγκρουση που οι φιλελεύθεροι μεταρρυθμιστές βρίσκονταν στην κυβέρνηση. Εάν η κυβέρνηση αυτή επιτύγχανε, η Ελλάδα θα μπορούσε να αναπτυχθεί στην κατεύθυνση του μεταπολεμικού ιταλικού ή γαλλικού προτύπου. Τα Δεκεμβριανά σκότωσαν αυτή την προοπτική και άνοιξαν τον δρόμο για ένα νέο «ξεκαθάρισμα λογαριασμών», που οδηγούσε στον τρίτο εμφύλιο πόλεμο, του 1946-1949. Θα μπορούσαν πολύ ευκολότερα από όσο νομίζουμε να είχαν οδηγήσει σε μια Ελλάδα υπό ένα «ζαχαριαδικό καθεστώς», παρόμοιο με το καθεστώς του Τίτο στη Γιουγκοσλαβία. Άλλωστε ο Τίτο είχε προσφέρει σημαντική βοήθεια στον γραμματέα του ΚΚΕ Νίκο Ζαχαριάδη.

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 654 (Δεκέμβριος 2022)

Δείτε Περισσότερα >>