Michael Haag
Αλεξάνδρεια: Η πόλη της μνήμης

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Αντώνης Καλοκύρης

Εκδόσεις Πατάκη, 2019, ΣΕΛ.: 604, ΤΙΜΗ: 27, 00 €

Στα σύνορα της Ιστορίας και του Μύθου, καθημερινή αλλά και κομβικό σημείο της φαντασίας, η Αλεξάνδρεια υπήρξε κάποτε η ενσάρκωση του κοσμοπολίτικου πνεύματος. Οι Έλληνες, οι Ιταλοί και οι Εβραίοι τής έδωσαν το μοναδικό της χρώμα, κι οι συγγραφείς της βρήκαν τον τόνο για να αποδώσουν το συναισθηματικό και ερωτικό φορτίο της ύπαρξής της.

Εκεί στηρίζεται και το εγχείρημα του Μάικλ Χάαγκ, που ξεναγεί τον αναγνώστη στους λαβυρίνθους της των χρόνων του Μεσοπολέμου μέσα από τους παράλληλους βίους των τριών συγγραφέων που έδεσαν τη ζωή και το έργο τους με το όνομα της Αλεξάνδρειας, τον Έντουαρντ Μόργκαν Φόρστερ, τον Κωνσταντίνο Π. Καβάφη και τον Λόρενς Ντάρρελ.

Ο Καβάφης πέθανε πριν από το τέλος, το οποίο είχε ήδη προεξοφλήσει η απαισιόδοξη νότα της ποίησής του, λέει ο Χάαγκ. Ο Φόρστερ σκέφτηκε πως το μέλλον της σαν όλες τις άλλες μεγάλες εμπορικές πόλεις είναι αμφίβολο. Μέχρι την εποχή που ο Ντάρρελ ολοκλήρωσε το Αλεξανδρινό κουαρτέτο, δεν υπήρχε πια… Υπάρχουν όμως ακόμη η προφορική μαρτυρία όσων ζουν ακόμα και η καταρρέουσα αρχιτεκτονική της ίδιας της πόλης.

Το κλασικό πλέον βιβλίο του Χάαγκ είναι το πορτρέτο της Αλεξάνδρειας, φιλολογικό, κοινωνικό και πολιτικό, σε μία από τις κορυφαίες στιγμές της ιστορίας της. Αντλώντας υλικό από ημερολόγια, επιστολές και συνεντεύξεις ανασυνθέτει τη χαμένη ζωή της πόλης, των κοσμοπολίτικων κατοίκων της και των λογοτεχνικών μορφών της. Παρότι βρίσκεται στις ακτές της Αφρικής, η Αλεξάνδρεια είχε πλούσιους ιστορικούς δεσμούς με τον δυτικό πολιτισμό και φιλοξενούσε μία εξωτική ποικιλία ανθρώπων, οι κοσμοπολίτικες οικογένειες των οποίων είχαν βαθιές ρίζες στο εμπόριο και στον πολιτισμό ολόκληρου του κόσμου της Μεσογείου. Ο Χάαγκ ενσωματώνει ενδόμυχα πορτρέτα του Ε. Μ. Φόρστερ, του Κ. Π. Καβάφη και του Ντάρρελ στην ιστορία των κατοίκων της.

Αφηγείται πώς βίωσε η πόλη τους δύο παγκόσμιους πολέμους και διερευνά τις κοινότητες που προσέδωσαν στην Αλεξάνδρεια το χαρακτηριστικό άρωμά της: την ελληνική, την ιταλική και την εβραϊκή. Επιπλέον, ανιχνεύει το ιδιαίτερο ερωτικό και συναισθηματικό φορτίο της κοσμοπολίτικης ζωής σε αυτή την εκπληκτική πόλη και αναδεικνύει τις κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές στο πέρασμα των δεκαετιών, που οδήγησαν τελικά στην Αίγυπτο του Νάσερ. Όλα τα αιτήματα περί δημοκρατίας και ελευθερίας του λόγου καταπνίγηκαν, καθώς ο Νάσερ, που ήταν πλέον ο απόλυτος δικτάτορας, χρησιμοποίησε τις τεράστιες δυνάμεις της μυστικής αστυνομίας για να καταγγείλει κάθε διαφωνία. Ακολούθησε ο καταστρεπτικός πόλεμος του 1967 κατά του Ισραήλ και μόνο μετά τον θάνατο του Νάσερ, το 1970, άρχισε να επιστρέφει η Αίγυπτος στον πολιτικό και οικονομικό φιλελευθερισμό, που συνοδεύτηκε, όμως, από έναν αυξανόμενο ισλαμικό συντηρητισμό. Σήμερα η πόλη δεν είναι πια ad  αλλά in  Aegyptum και ομοιόμορφη πολιτιστικά, παρότι αναταράζεται περιστασιακά από τα κατάλοιπα του παρελθόντος. Η κοσμοπολίτικη εκείνη πόλη έχει σβήσει χωρίς να αφήσει επίσημη ιστορία με μοναδικά ντοκουμέντα κάποια ποιήματα, κάποια μυθιστορήματα, κάποιους ταξιδιωτικούς οδηγούς, και απομνημονεύματα και ακαδημαϊκές μονογραφίες.

Τεύχος 616 (Οκτώβριος 2019)

Δείτε Περισσότερα >>