Eλένη Κ. Δημητρίου

Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913

εκδ. Πατάκη, 2024, σελ.: 528,τιμή: 24,00 €

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913 καθόρισαν εν πολλοίς τα σύνορα των κρατών της Βαλκανικής χερσονήσου και αποτέλεσαν πράξη χειραφέτησής τους, αφού ενωμένα διεκδίκησαν την απελευθέρωση των ομοεθνών τους από τον οθωμανικό ζυγό. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία πέντε αιώνες μετά την κατάκτηση της Βαλκανικής Χερσονήσου εμμένοντας στη βία και την ισχύ απέδειξε την αδυναμία της να υιοθετήσει τις αρχές και τις αξίες του νεωτερικού κόσμου και να αντιμετωπίσει τους υπηκόους της ως πολίτες με δικαιώματα. Έτσι, παρά την αρωγή που της πρόσφεραν οι Μεγάλες Δυνάμεις αλληθωρίζοντας ως προς τις έννοιες του δικαίου και της ηθικής, κατέρρευσε παταγωδώς και μετασχηματίστηκε σε ένα εθνικό κράτος, την Τουρκία, που είτε κεμαλικά είτε ισλαμιστικά εξακολουθεί να παραβιάζει με κάθε μέσο τις συνθήκες που έχει υπογράψει, να ασφυκτιά και να ονειρεύεται στον 21ο αιώνα σουλτάνους και χαλιφάτα.

Οι απώλειες του ελληνικού στρατού κατά τον Α΄ και κατά τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο έφτασαν στους 9.783 νεκρούς, ανάμεσα στους οποίους περιλαμβάνονται και οι μη αποβιώσαντες μη μάχης. Και οι τραυματίες, ασθενείς και παγόπληκτοι των δύο πολέμων υπολογίζονται στους 43.722. Στις εκδόσεις του Γενικού Επιτελείου Στρατού μπορεί κανείς να βρει με ακρίβεια τα αριθμητικά δεδομένα του απολογισμού των πολέμων και να τα συγκρίνει επίσης με τα αντίστοιχα των συμμάχων και των αντιπάλων. Μακροπρόθεσμα προέκυψαν νέοι απολογισμοί για τα οφέλη που απέφεραν τα προσκτηθέντα εδάφη και οι πληθυσμοί στην ελληνική οικονομία και κοινωνία, στη διαμόρφωση μιας νέας, εμπλουτισμένης ελληνικής ταυτότητας, στον πολιτισμό, στην εθνική αυτοπεποίθηση και αλλού.

Η Ελένη Κ. Δημητρίου στο βιβλίο της, καρπό μιας μεταδιδακτορικής έρευνας, αναδεικνύει  το βίωμα των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913, όπως το κατέγραψαν οι ίδιοι Έλληνες μαχητές στις μαρτυρίες τους, που δημοσίευσαν μετά τη λήξη των πολέμων αλλά και πολύ αργότερα.

Μέσα από τις αφηγήσεις των πρωταγωνιστών σε όλα τα επίπεδα, οπλιτών, αξιωματικών, πολιτικών, δημοσιογράφων, εθελοντών, νοσοκόμων κ.ά, αναδύεται η περιρρέουσα ατμόσφαιρα της ελληνικής κοινωνίας πριν και κατά τη διάρκεια των πολέμων, καθώς και το ιδεολογικό πλαίσιο που τη συνεπήρε και την κινητοποίησε. Αποκαλύπτονται κρίσιμες και αμφιλεγόμενες πτυχές των δύο αυτών πολέμων καθώς και οι ψυχολογικές και ιδεολογικές μεταβολές που αυτοί επέφεραν στην ελληνική κοινωνία. Πώς όμως αποτυπώθηκαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι στην ιστοριογραφία εν θερμώ και πώς αναδρομικά, όταν στη μνήμη των πολέμων είχαν εμφιλοχωρήσει οι μύθοι και οι παραμορφώσεις του Διχασμού και της Μικρασιατικής Καταστροφής; Η αντιπαραβολή και σύγκριση των μαρτυριών φέρνουν στην επιφάνεια δύο διαφοροποιημένες εκδοχές αφηγήσεων. Η πρώτη αφορά αφηγήσεις των πολέμων που γράφηκαν το 1913-1914 και εξετάζουν το θέμα χωρίς επιχρωματισμούς. Μια δεύτερη όμως εκδοχή αφηγήσεων μετά το 1915 φανερώνει τις μάχες που δόθηκαν και στον τομέα της ιστοριογραφίας για την ιδεολογική επικυριαρχία καθεμιάς από τις δύο πλευρές του Διχασμού, αλλά και για την προσωπική δικαίωση των πρωταγωνιστών. Οι διαφοροποιήσεις που εντοπίστηκαν στις αναδρομικά δημοσιευμένες μαρτυρίες σχετίζονται με τη λειτουργία της μνήμης και με την παραδοχή ότι η μνήμη του βιώματος αναπλάθεται καθημερινά υπό την επήρεια του εκάστοτε παρόντος.

Τεύχος 676 (Οκτώβριος 2024)

Δείτε Περισσότερα >>