Η λέξη Ιστορία έχει πολλές και διάφορες σημασίες, ενώ συχνά χρησιμοποιείται με συναισθηματικά έντονα φορτισμένο τρόπο. Οι σημασίες της ποικίλλουν όχι μόνο στον χώρο και στον χρόνο, αλλά και εντός του ίδιου κοινωνικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος. Όσον αφορά τον δυτικό πολιτισμό, σε πολλές περιπτώσεις υποδηλώνει το βάρος συγκεκριμένων γεγονότων ή συμβάντων στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον· σε άλλες, αποτελεί συνώνυμο του ίδιου του παρελθόντος. Ιστορία ωστόσο σημαίνει και μελέτη του παρελθόντος: μια ακαδημαϊκή πειθαρχία η οποία ορίστηκε, αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε παράλληλα με την επικράτηση των εθνικών κρατών από τον 19ο αιώνα.

Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, την ώρα που στα πεδία των μαχών συγκρούονταν οι τακτικοί στρατοί, χιλιάδες άνθρωποι σε πανευρωπαϊκή κλίμακα διεξήγαν έναν παράλληλο πόλεμο απέναντι στις κατοχικές δυνάμεις και στους συνεργάτες τους. Ανεξάρτητα από τον χρόνο διεξαγωγής,  τις μορφές που πήρε και τη μαζικότητά της, η Αντίσταση, ως οργανωμένη δράση, υπήρξε σημαντική παράμετρος του πολέμου (ηθικά, κοινωνικά, πολιτικά, αλλά και στρατιωτικά) για το σύνολο των ευρωπαϊκών πληθυσμών, με υψηλό επίσης τίμημα.

Παρά το γεγονός ότι όσα συνέβησαν στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1940 αποτέλεσαν μια καταλυτική και σε πολλά επίπεδα μεταμορφωτική εμπειρία για την ελληνική κοινωνία και τους ανθρώπους της, ατομικά και συλλογικά, η ανάδειξη της ελληνικής Αντίστασης στο επίκεντρο της μνήμης αλλά και της επαγγελματικής ιστορικής έρευνας στη συνέχεια, δεν αποτέλεσε αυτονόητη, ούτε τελεολογική εξέλιξη· όπως επίσης φανερώνουν πτυχές της ιστορικής συζήτησης των τελευταίων δυόμισι δεκαετιών, δεν πρέπει να θεωρείται ούτε αμετάκλητη.

Η Αντίσταση, με τον επιθετικό προσδιορισμό «εθνική», συγκροτήθηκε ως σημαντικό ιστορικό θέμα στο πλαίσιο πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων, μέσω, συνειδητών ή μη, επιλογών ατόμων και συλλογικοτήτων, και μέσω διαδικασιών και πρακτικών ενταγμένων στα ιστορικά τους συμφραζόμενα.

Εκπαιδευτικός, πολιτικός, συγγραφέας και αγωνιστής της Αντίστασης, ο Κομνηνός Πυρομάγλου (1899-1980) αγωνίστηκε στα τελευταία χρόνια του βίου του για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης των ετών 1941-1944 ως καθολικού ιστορικού γεγονότος. Έχοντας πολεμήσει στη μικρασιατική εκστρατεία και ανήκοντας στο περιβάλλον του Νικολάου Πλαστήρα, σπούδασε γαλλική φιλολογία στο Παρίσι. Αντιτάχθηκε ενεργά στη δικτατορία Μεταξά ως μέλος αντιδικτατορικών κινήσεων, εξορίστηκε για ένα διάστημα, έφυγε στη Μασσαλία και επέστρεψε εν μέσω της Κατοχής για να ενταχθεί στον ΕΔΕΣ. Μετά τον πόλεμο δίδαξε γαλλικά στην Πάντειο Σχολή και το 1958 εκλέχθηκε βουλευτής, συνεργαζόμενος με την ΕΔΑ. Το κύριο χαρακτηριστικό του όμως μεταπολεμικά, και η βάση επίσης της (σύντομης) συνεργασίας του με την ΕΔΑ, ήταν η συστηματική και συνεχής ενασχόληση με την Iστορία της ελληνικής Αντίστασης. Αποτέλεσε τον χαρακτηριστικότερο ίσως εκπρόσωπο μιας κοινότητας μνήμης (μη ενιαίας και με σημαντικές διαφορές στο εσωτερικό της), προερχόμενης από τις μη εαμικές οργανώσεις και ανθρώπους αναγνωρισμένους ως αντιστασιακούς από το 1949, με πρόσβαση στη δημόσια ζωή και στον δημόσιο λόγο, που παρενέβαιναν διαρκώς, κυρίως μέσω του Τύπου, εκπροσωπώντας την Αντίσταση.

Εκτός από τη συμπόρευσή του με την ΕΔΑ, η οποία από μόνη της συνιστούσε μία υπέρβαση, ο Πυρομάγλου ήταν από τους πρώτους Έλληνες που πέρασαν τα σύνορα. Τους λίγους εκείνους που στην υπό εξέταση περίοδο συμμετείχαν σε διεθνείς συναντήσεις, συνέδρια και εκδόσεις, προσπαθώντας να εντάξουν την ελληνική Αντίσταση στην ιστοριογραφία των ευρωπαϊκών κινημάτων του πολέμου.

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 681 (Μάρτιος 2025)

Δείτε Περισσότερα >>