Τανέρ Άκτσαμ

Χάνοντας την πατρίδα
Οι εκτοπίσεις των Ελλήνων της Μικράς Ασίας 1913-1917

Μετάφραση: Μάρκος Καρασαρίνης

εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2023, σελ.: 276, τιμή: 16,00 €

Όσο και αν παρουσιάζεται διαφορετική κατά περιόδους η πολιτική που στρεφόταν κατά των Χριστιανών στην Οθωμανο-τουρκική Τουρκία τέθηκε σε ημερήσια διάταξη από μια συγκεκριμένη κυβέρνηση, την οθωμανική. Ήταν η πολιτική που εφάρμοσε μία και μόνο κυβέρνηση. Όμως οι ακαδημαϊκές έρευνες γύρω από το συγκεκριμένο θέμα απέκοψαν μεταξύ τους τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν εναντίον κάθε μίας ομάδας (Αρμένιοι, Έλληνες, Συροχαλδαίοι, Κούρδοι) και τις εξέτασαν ως ξεχωριστά κοινωνικά γεγονότα. Η κάθε εθνο-θρησκευτική ομάδα ανέπτυξε δική της ιστοριογραφία γύρω από τα όσα υπέστη η ίδια, και πολύ σπάνια τα αξιολόγησε μέσα στο ίδιο πλαίσιο με όσα υπέστησαν οι άλλες εθνοτικές ομάδες.

Απαντούν διαφορετικές θεωρήσεις, ιδιαίτερα στην Τουρκία αλλά και στον ακαδημαϊκό χώρο της Βόρειας Αμερικής, στο θέμα των όσων διαπράχθηκαν εις βάρος των Χριστιανών στην Οθωμανο-τουρκική Ιστορία. Στην μια πλευρά ήταν η γνωστή ως επίσημη τουρκική εκδοχή η οποία υποστήριζε ότι με κανένα τρόπο δεν υπήρξε εξόντωση. Από την άλλη πλευρά βρίσκονταν τόσο οι ομάδες ανθρώπων που υπέστησαν τις σφαγές όσο και μία ευρεία ακαδημαϊκή κοινότητα, οι οποίες υποστήριζαν ότι όσα είχαν βιωθεί ήταν σφαγή και γενοκτονία.

Τα τελευταία χρόνια δημοσιεύονται κάποιες έρευνες οι οποίες προχωρούν πέρα από τα όρια της εκάστοτε ομάδας και λαμβάνουν υπόψη τις διώξεις που έχουν εφαρμοστεί και στις άλλες ομάδες. Ωστόσο ο τρόπος που ακολούθησαν ήταν να βάλουν τα διαφορετικά δείγματα «το ένα δίπλα στο άλλο». Στόχος ήταν η «σύγκριση διαφορετικών δοκιμασιών». Δεν κατέστη αρκούντως σαφές ότι οι διαφορετικές δοκιμασίες ήταν στην ουσία τμήματα μιας ενιαίας διαδικασίας και σχετίζονταν στενά μεταξύ τους.

Ο Τανέρ Άκτσαμ –διευθυντής του ερευνητικού προγράμματος γενοκτονίας των Αρμενίων στο Promise Armenian Institute του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια UCLA– προτείνει για την σωστή κατανόηση της περιόδου 1878-1924 να χρησιμοποιηθεί ο όρος «Γενοκτονία  στο οθωμανικό κράτος» ή «Γενοκτονία κατά των Χριστιανών». Στο βιβλίο του εξετάζει τις πολιτικές εθνοκάθαρσης και εξόντωσης οι οποίες εφαρμόστηκαν κατά των Ελλήνων της Μικρασίας, όχι ως μεμονωμένο γεγονός αλλά ως τμήμα της διαδικασίας γενοκτονίας που ξεκίνησε το 1878 από τη Συνθήκη του Βερολίνου και έκλεισε το 1923 με τη Συνθήκη της Λωζάννης.

Ο Άκτσαμ θεωρεί ότι οι διάφορες μαζικές σφαγές, οι εθνοκαθάρσεις, οι εξαναγκαστικοί εκτοπισμοί, δεν θα πρέπει να προσεγγίζονται ως πρόβλημα μίας μόνο εθνοτικής ομάδας ή γεωγραφίας. «Έχει έρθει προ πολλού –και παρέρχεται– η ώρα να γίνουν προσεγγίσεις ικανές να ενώσουν τόσο τη γεωγραφία (Βαλκάνια, Μικρασία, Καύκασος) όσο και τις εμπειρίες των διαφορετικών εθνο-θρησκευτικών πληθυσμιακών ομάδων», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Ο Τανέρ Άκτσαμ επικεντρώνει, το σημαντικό έργο του στο ζήτημα των αρχείων. Ζήτημα που θα απαντούσε στο μείζον ερώτημα αν υπήρξε ένα προμελετημένο κυβερνητικό σχέδιο εξόντωσης των αρμενικών, και σ’ ένα βαθμό των ελληνόφωνων και ορθόδοξων πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ή επρόκειτο για ένα ατυχές γεγονός που συνέβη στο πλαίσιο ενός σχεδίου μετατόπισης και εκτοπισμού πληθυσμών. Με άλλα λόγια, υπήρξε μια προσχεδιασμένη γενοκτονία ή, απλώς μια κακοσχεδιασμένη επιχείρηση;

Τεύχος 671 (Μάιος 2024)

Δείτε Περισσότερα >>