Μερόπη Αναστασιάδου

Οι Ρωμηοί της Πόλης κατά τον 19ο αιώνα
Κοινωνική και πολιτιστική ιστορία της Κοινότητας του Πέρα

Μετάφραση: Νίκος Ε. Καραπιδάκης

εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ.: 520, τιμή: 32,00 €

Η ρωμαιορθόδοξη κοινότητα στο Πέρα υπάρχει επισήμως από το 1804, όταν εκείνη τη χρονιά εγκαινιάστηκε την περιοχή ένας πρώτος ορθόδοξος ναός. Οι Ρωμηοί κατοικούσαν στην εν λόγω περιοχή και πριν από το 1804. Αλλά ολιγάριθμοι καθώς ήταν, υπάγονταν διοικητικά και εκκλησιαστικά στις ενορίες του πυκνοκατοικημένου Γαλατά. Προικισμένη μ’ ένα ναό χτισμένο ειδικά γι’ αυτήν, η κοινότητα του Πέρα δεν άργησε ν’ αναπτυχθεί. Μέσα σε λίγες μόνο δεκαετίες θα μετατραπεί στην πλέον εύπορη και δραστήρια ρωμαϊκή κοινότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η εξάπλωσή της στην περιοχή θα είναι όλο και πιο ορατή χάρη σε δυο νέους ναούς, σχολικά κτίρια, χώρους συναθροίσεων κ’ ένα ολόκληρο τετράγωνο καταστημάτων, μεγάρων και πολυκατοικιών.

Οι ευρωπαίοι πρέσβεις ήταν από τους πρώτους κατοίκους της περιοχής. Στοιχισμένες στο πρώτο κομμάτι της Μεγάλης Οδού, οι κατοικίες τους είναι κτίρια επιβλητικά. Στη μέση της Μεγάλης Οδού δεσπόζει το οικοδόμημα που οι ευρωπαίοι περιηγητές ονομάζουν Γαλατασαράι. Στην καρδιά της χριστιανικής συνοικίας περιβαλλόμενο από λατινικούς ναούς, το Σαράι υπενθύμιζε, σε όσους είχαν την τάση να ξεχνούν ότι η Κωνσταντινούπολη ήταν η καρδιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ο πρώτος ορθόδοξος ναός αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου εγκαινιάστηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 1804, ήταν ένα ταπεινό οικοδόμημα, αλλά για τους Ρωμηούς του Πέρα αντιπροσώπευε μια μεγάλη νίκη. Το νέο οικοδόμημα καθιστούσε, από διοικητική άποψη, πιο αναγνωρίσιμο τον μικρό πυρήνα των Ρωμαιορθόδοξων που κατοικούσαν ήδη στον λόφο του Πέρα, ενώ παρακίνησε ταυτόχρονα για την εγκατάσταση και άλλων ομοθρήσκων τους, κηρύσσοντας επίσημα τη διαμόρφωση μιας άλλης κοινότητας ξεχωριστής από την ενορία του Γαλατά.

Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, η δημογραφική ανάπτυξη βοήθησε τις εξελίξεις, όταν μέσα σε μερικά χρόνια ο πληθυσμός αυξήθηκε σημαντικά. Μετά την πυρκαγιά της 5ης Ιουνίου του 1870 και την ανοικοδόμηση που ακολούθησε, πολλοί ήταν αυτοί που μεταφέρθηκαν εκεί, με την προοπτική νέων ευκαιριών εργασίας. Αλλά όσοι και αν ήταν οι νεοφερμένοι, δεν ήταν και οι μόνοι κάτοικοι, αφού όταν έφταναν στο Πέρα οι μετανάστες της υπαίθρου ήταν καιρός που τα μεσαία κοινωνικά στρώματα της κωνσταντινουπολίτικης ορθοδοξίας είχαν ήδη αφήσει τα σημάδια τους. Τραπεζίτες, επιχειρηματίες, μεγαλέμποροι, γιατροί, μηχανικοί, νομικοί, ανώτατοι κρατικοί λειτουργοί είχαν επιτρέψει να κατοικήσουν κοντά στις αντιπροσωπείες αλλά και στον Γαλατά. Τη δεκαετία του 1900, στο Πέραν ζουν περί τους 35.000 Ρωμηοί. Στη συνοικία βρίσκονται τα καλύτερα σχολεία, οι δραστήριοι φιλανθρωπικοί σύλλογοι και οι πλέον ενεργοί πολιτιστικοί σύλλογοι.

Η οικονομική ευημερία και πνευματική άνθηση δεν μακροημέρευσαν. Το κοινοτικό οικοδόμημα δεν άντεξε τους κραδασμούς του Μεγάλου Πολέμου. Το κοινωνικό τοπίο του Πέρα γνώρισε σημαντικές αλλαγές μεταξύ του 1914 και του 1923, χρονολογία ίδρυσης της Τουρκικής Δημοκρατίας.

Η Μερόπη Αναστασιάδου στο βιβλίο της προσκαλεί τον αναγνώστη να γνωρίσει μια ιστορική περιοχή της Κωνσταντινούπολης. Η  ιχνηλάτηση της ιστορικής διαδρομής του Πέρα βοηθά στην κατανόηση της λειτουργίας και των προσδοκιών των μη μουσουλμανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την εποχή των εθνικισμών.

Τεύχος 669 (Μάρτιος 2024)

Δείτε Περισσότερα >>