Peter Brown, Ο κόσμος της ύστερης αρχαιότητας 150-750 μ.Χ.

Μετάφραση: Ελένη Σταμπόγλη,

εκδ. Αλεξάνδρεια, 2022, σελ.: 240, τιμή: 21,20 €

Κοιτάζοντας τον κόσμο της ύστερης αρχαιότητας, διχαζόμαστε ανάμεσα στη μελαγχολική ενατένιση αρχαίων ερειπίων και τη θερμή επιδοκιμασία ενός νέου ξεκινήματος. Αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι η αίσθηση του πως ήταν να ζει κανείς εκείνη την εποχή.

Πώς και γιατί ο ύστερος αρχαίος κόσμος έφτασε να διακριθεί από τον «κλασικό» πολιτισμό; Από το 150 ώς το 750 μ.Χ., οι πιο βαθιά ριζωμένοι αρχαίοι θεσμοί χάθηκαν για πάντα. Το 476 η ρωμαϊκή αυτοκρατορία έπαψε να υπάρχει στη δυτική Ευρώπη. Το 655 η περσική αυτοκρατορία εξαφανίστηκε από την Εγγύς Ανατολή. Ο Πήτερ Μπράουν δεν αφηγείται μια μελαγχολική ιστορία «παρακμής και πτώσης», αλλά εξετάζει με νηφαλιότητα την αναδιάταξη των αρχαίων συνόρων και την εμφάνιση κρίσιμων νέων φαινομένων που σημάδεψαν την εποχή, όπως η επικράτηση του χριστιανισμού στην Ευρώπη και του ισλαμισμού στη Μέση Ανατολή.

Πρωτοποριακό στη δεκαετία του 1970, όταν γράφτηκε, κλασικό πλέον σήμερα, το βιβλίο του Μπράουν αναδεικνύει την ιδιαιτερότητα μιας παραμελημένης ιστορικής περιόδου, μετατοπίζοντας το σχετικό ενδιαφέρον από τη δυτική Ευρώπη στην ανατολική Μεσόγειο. Επισκοπώντας εξακόσια χρόνια πολιτικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αλλαγών, επιχειρεί να απαντήσει σε ένα καίριο ερώτημα της παγκόσμιας ιστορίας: πώς ο ομοιογενής μεσογειακός κόσμος του 200 μ.Χ. κατέληξε να διαιρεθεί σε τρία αποξενωμένα και ανταγωνιστικά σύνολα, την καθολική Δύση, το Βυζάντιο και το Ισλάμ; Μια εξέλιξη που τις μακρόπνοες συνέπειές της βιώνουμε ακόμη σήμερα, στο τέλος της δεύτερης χιλιετίας.

Πρόκειται για μια μελέτη κοινωνικών και πολιτιστικών μεταβολών, με την οποία ο αναγνώστης, κατανοεί πώς, και ίσως γιατί, ο κόσμος της ύστερης αρχαιότητας έφτασε να διακριθεί από τον «κλασικό» πολιτισμό, και πώς οι κοσμογονικές αλλαγές αυτής της περιόδου καθόρισαν, με τη σειρά τους, τη διαφορετική εξέλιξη της δυτικής Ευρώπης, της ανατολικής Ευρώπης και της Εγγύς Ανατολής.

Στα τρία πρώτα κεφάλαια του βιβλίου περιγράφονται οι αλλαγές στον δημόσιο βίο της αυτοκρατορίας από το 200 μ. Χ. έως το 400, ενώ αναλύονται οι καθοριστικές αλλαγές στις  θρησκευτικές τάσεις που συντελέστηκαν εκείνη την εποχή. Σε όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Μεσόγειος και η Μεσοποταμία αποτελούν τα θέατρα των αλλαγών. Κατά κύριο λόγο τον απασχολεί ο τρόπος με τον οποίο οι ίδιοι οι άνθρωποι του κόσμου της ύστερης αρχαιότητας αντιμετώπιζαν το πρόβλημα των αλλαγών. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία κάλυπτε μια απέραντη και ανομοιογενή έκταση. Οι αλλαγές που υπέστη κατά την περίοδο αυτή είναι πολύπλευρες και ποικίλες. Αρχίζουν από εμφανείς και τεκμηριωμένες εξελίξεις, όπως οι επιπτώσεις του πολέμου και της υψηλής φορολογίας στην κοινωνία του 3ου και του 4ου, και φτάνουν ως τις ανεπαίσθητες και μυστηριώδεις εκείνες μετατοπίσεις που επηρέασαν τις σχέσεις των ανθρώπων με το ίδιο τους το σώμα και με τους κοντινούς τους γείτονες.

Αναμφίβολα πρόκειται για ένα περίφημο έργο το οποίο επικαλούνται πλέον όλοι όσοι θέλουν να ξεπεράσουν τον συντηρητικό κλασικό διαχωρισμό μεταξύ του αρχαίου και του μεσαιωνικού κόσμου, που άνοιξε την προοπτική της ερμηνείας του Βυζαντίου προς τον κόσμο της Μεσογείου.

Τεύχος 653 (Νοέμβριος 2022)

Δείτε Περισσότερα >>