Ανδρέας Κ. Μπουρούτης
Ολοκαύτωμα στη Θεσσαλονίκη
Η ιταλική στάση και οι Εβραίοι μαθητές του Ουμπέρτο Πρίμο

εκδ. Αλεξάνδρεια, 2020, σελ. 264, τιμή: 18,00 €

Η νεότερη Ιστορία της Θεσσαλονίκης συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την παρουσία της εβραϊκής κοινότητας από το 1492. Πριν από το ξέσπασμα του πολέμου ζούσαν στη Θεσσαλονίκη περισσότεροι από 50.000 Εβραίοι. Η ιταλική παρουσία στην πόλη ήταν διαρκής χάρη στην επαφή των Ιταλών με αρκετούς Εβραίους που είχαν διατηρήσει την ιταλική υπηκοότητα. Η μακρόχρονη αυτή σχέση κλονίστηκε το 1938 με την εφαρμογή στην Ιταλία των φυλετικών-ρατσιστικών νόμων που εξοβέλιζαν τους Εβραίους από τη δημόσια ζωή.

Η στάση των Ιταλών απέναντι στους Εβραίους της Θεσσαλονίκης δεν έχει ακόμα μελετηθεί επαρκώς. Αυτό μπορεί να οφείλεται στη συνθηκολόγηση του Σεπτεμβρίου του 1943, που απάλλαξε από τον ρόλο του θύτη, ή στο ότι όσο καιρό ανήκαν στον Άξονα, δεν συμμετείχαν οι ίδιοι στη βαρβαρότητα που χαρακτήριζε τους ναζί. Χωρίς να σημαίνει ότι ήταν και ήρωες αυτού του πολέμου, στη Θεσσαλονίκη ωστόσο διέσωσαν τους περισσότερους Εβραίους ιταλικής υπηκοότητας, αλλά και ορισμένους άλλους Εβραίους που ζήτησαν την προστασία τους.

Στη Θεσσαλονίκη υπήρχε μια μικρή παροικία ευκατάστατων Ιταλών Εβραίων, οι οποίοι, αν κατόρθωναν να διαφύγουν, θα εγκατέλειπαν τις περιουσίες τους, που θα κατάσχονταν από τους Ιταλούς διπλωμάτες ως περιουσία του ιταλικού κράτους. Αυτό βέβαια δεν έγινε, γιατί οι εβραϊκές περιουσίες κατασχέθηκαν αμέσως από τους ναζί.

Ο Ανδρέας Μπουρούτης στο πρώτο μέρος του βιβλίου του εξετάζει
τη σχέση των Ιταλών με ένα μέρος της εβραϊκής κοινότητας τα χρόνια μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου. Το χρονικό του διωγμού των Εβραίων της Θεσσαλονίκης από τους ναζί και του εκτοπισμού τους στο Άουσβιτς από τον Μάρτιο του 1943 παρουσιάζεται με αναφορές κυρίως από τα ιταλικά αρχεία, ενώ αναλύονται οι αμφίσημες ενέργειες των Ιταλών διπλωματών για τη διάσωση ορισμένων από αυτούς. Η διαδικασία μεταφοράς στην Αθήνα και προσωρινής διάσωσης περίπου 350 Εβραίων, μερικοί εκ των οποίων απέκτησαν την τελευταία στιγμή την ιταλική υπηκοότητα, εξετάζεται υπό το πρίσμα νέων στοιχείων. Υπάρχουν άραγε “ήρωες” σε αυτή την ιστορία, όπως ο πρόξενος Ζαμπόνι, ή υπάρχουν σκιές στις ενέργειές τους; Μπορούν μερικές “καλές” πράξεις να σβήσουν είκοσι χρόνια φασισμού αλλά και στοχοποίησης των Εβραίων;

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου περιγράφει τις ιστορίες δέκα Εβραίων μαθητών της Θεσσαλονίκης και ενός “Δίκαιου των Εθνών”, του δικηγόρου Δημήτρη Σπηλιάκου. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής η φοίτηση Εβραίων μαθητών στα ιταλικά σχολεία, όπως το γυμνάσιο-λύκειο Ουμπέρτο Πρίμο, είχε απαγορευτεί από τους Ιταλούς. Μόνο ελάχιστοι κατόρθωσαν να συμμετάσχουν ως “ιδιωτικώς εκπαιδευθέντες” στις απολυτήριες εξετάσεις του 1941 και του 1942. Κάποια από τα παιδιά ακολούθησαν την κοινή μοίρα των Εβραίων και χάθηκαν στα κρεματόρια του Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Ένα από αυτά κατάφερε να επιζήσει και η μαρτυρία του είναι συγκλονιστική. Μαζί με τις ιστορίες αυτές αναδεικνύεται η αυταπάρνηση ορισμένων Ελλήνων χριστιανών, που με κίνδυνο τη ζωή τους αποφάσισαν να βοηθήσουν και να σώσουν Εβραίους συμπολίτες τους από τον αφανισμό. Η Ιστορία του δικηγόρου Δημήτρη Σπηλιάκου αντιπροσωπεύει αυτούς τους σπουδαίους ανθρώπους.

Τεύχος 650 (Αύγουστος 2022)

Δείτε Περισσότερα >>