Aντώνης Κλάψης
1974, Μεταπολίτευση

εκδ. Μεταίχμιο, 2021, σελ. 296, τιμή: 13,30 €

Τα ξημερώματα της 25ης Νοεμβρίου 1973 ο Δημήτριος Ιωαννίδης προχώρησε στην ανατροπή του Γεωργίου Παπαδόπουλου. Οι συνωμότες ενήργησαν ταχύτατα και με μεγάλη αποφασιστικότητα, καταλαμβάνοντας την εξουσία δίχως να συναντήσουν πραγματική αντίδραση. Σε αντίθεση με τον Παπαδόπουλο, ο Ιωαννίδης δεν ανέλαβε κάποιο πολιτικό αξίωμα. Απέφευγε ακόμα και να εμφανίζεται δημόσια. Το όνομά του ήταν γνωστό και η εξουσία του πανθομολογούμενη, αλλά ο ίδιος παρέμενε αφανής. Αυτή η επιλογή του χάρισε το προσωνύμιο του αόρατου δικτάτορα.

Σε επίπεδο διακηρύξεων, το καθεστώς του Ιωαννίδη ήθελε να εμφανίζεται ως η γνήσια εκδοχή της 21ης Απριλίου. Από την άλλη, τήρησε αποστάσεις από πρόσωπα της χούντας του Παπαδόπουλου, τα οποία είχαν επιδείξει σκανδαλώδη συμπεριφορά. Η δικτατορία του Ιωαννίδη θα είναι σκοτεινότερη περίοδος σε σύγκριση ακόμα και με εκείνη του Παπαδόπουλου. Τα καταπιεστικά μέτρα και οι διώξεις των αντιφρονούντων εντάθηκαν. Η ΕΣΑ, απολύτως ελεγχόμενη από τον Ιωαννίδη, λειτουργούσε ως πραιτοριανή φρουρά του νέου καθεστώτος. Τον Φεβρουάριο του 1974 επαναλειτούργησε ως τόπος εκτοπισμού πολιτικών κρατουμένων το στρατόπεδο της Γυάρου.

Η επικράτηση της χούντας του Ιωαννίδη σηματοδότησε την περαιτέρω υποβάθμιση της διεθνούς θέσης της Ελλάδας, η οποία είχε δρομολογηθεί ήδη από την επαύριο  του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967. Τον Φεβρουάριο του 1974, ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Ελλάδα Χένρι Τάσκα είχε επισημάνει την απειρία των περισσότερων από τους αξιωματικούς που υπηρετούσαν σε επιτελικές θέσεις ευθύνης.

Το 1974 σηματοδότησε το τέλος μιας ολόκληρης εποχής και την απαρχή μιας εντελώς νέας. Ο μεταβατικός χαρακτήρας του αποτυπώθηκε με τον πιο γλαφυρό τρόπο στις αντιφάσεις του. Ήταν ταυτόχρονα annus horribilis και annus mirabilis. Ολέθριο, διότι το πρώτο μισό του σημαδεύτηκε από την πιο σκοτεινή εκδοχή του δικτατορικού καθεστώτος που προκάλεσε την ανεπανόρθωτη εθνική συμφορά στην Κύπρο, η οποία με τη σειρά της οδήγησε στην κατάρρευσή του. Καταπληκτικό, διότι πάνω στα ερείπια της χούντας ανοικοδομήθηκε με σχεδόν απίστευτη ταχύτητα και οπωσδήποτε με αξιοθαύμαστη αποτελεσματικότητα η πιο επιτυχημένη εκδοχή ομαλής δημοκρατικής ζωής στο ελληνικό κράτος. Διευθετήθηκε με τρόπο αδιαμφισβήτητο και κατά συνέπεια οριστικό το χρονίζον πολιτειακό ζήτημα. Επιπλέον, τέθηκαν ξανά οι βάσεις για την ενεργή συμμετοχή της Ελλάδας, στο εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Το 1974 υπήρξε καθοριστικό και σε ένα άλλο επίπεδο. Εκείνο της διαμόρφωσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Σχεδόν όλες οι αξιώσεις που εγείρει μέχρι σήμερα η Τουρκία έναντι της Ελλάδας έχουν τη ρίζα τους στο μεταίχμιο μεταξύ του 1973 και του 1974, όπως η αμφισβήτηση των ελληνικών νησιών να έχουν υφαλοκρηπίδα και η επιμονή στην αποστρατιωτικοποίησή τους.

Το πολύ ενδιαφέρον και χρήσιμο βιβλίο του Αντώνη Κλάψη –επίκουρου καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου–, χωρίζεται σε δύο κύρια μέρη. Το πρώτο σκιαγραφεί την πορεία προς την κατάρρευση της δικτατορίας. Το δεύτερο τις προσπάθειες που αναλήφθηκαν για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Με την κατάρρευσή της, η δικτατορία των συνταγματαρχών έγινε κατά κάποιο τρόπο είδος μουσειακό, καθώς υπήρξε η τελευταία περίπτωση που οι ένοπλες δυνάμεις επενέβησαν πραξικοπηματικά στα ελληνικά πολιτικά πράγματα.

Τεύχος 645 (Μάρτιος 2022)

Δείτε Περισσότερα >>