Σπυρίδων Σφέτας
Όψεις της βουλγαρικής κατοχής στην Ανατολική Μακεδονία, 1916-1918

εκδ. Επίκεντρο, 2020, σελ. : 376, τιμή: 17 €

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος δεν έβλεπε αρνητικά την είσοδο βουλγαρικού στρατού στην ελληνική Μακεδονία για την εκδίωξη των δυνάμεων της Αντάντ από τη Θεσσαλονίκη. Στις αρχές Ιανουαρίου 1916 σε συνάντησή του στη Θεσσαλονίκη με τον Βούλγαρο πρέσβη, διέγνωσε την ανάγκη γερμανικής επίθεσης στη Θεσσαλονίκη με συνδρομή του βουλγαρικού στρατού, αλλά υπό τον όρο ότι δεν θα συμμετείχαν στην επιχείρηση Βούλγαροι κομιτατζήδες. Ο Βούλγαρος πρέσβης καθησύχασε τον Κωνσταντίνο διαβεβαιώνοντάς ότι οι κομιτατζήδες δεν δρούσαν πλέον άτακτα, αλλά είχαν δημιουργήσει μια μεραρχία ως τακτικός στρατός υπό τη διοίκηση Βούλγαρων αξιωματικών. Στην πράξη, ωστόσο, οι Βούλγαροι κομιτατζήδες δρούσαν αυτόνομα και δολοφονούσαν Έλληνες της σερβικής Μακεδονίας, ενώ η Βουλγαρία έκλεισε αμέσως τα ελληνικά προξενεία στα Σκόπια και στο Μοναστήρι.

Τίθενται πολλά ερωτήματα για τη στάση της Ελλάδας. Είναι πολύ σχηματική η προσέγγιση του ζητήματος με βάση τη γερμανοφιλία του Κωνσταντίνου και την αγγλοφιλία του Βενιζέλου. Ο εθνικός διχασμός έχει και ταξικό πρόσημο (σύγκρουση της επιχειρηματικής αστικής τάξης που στηρίζει τον Βενιζέλο κατά της ανασύστασης του παλαιοκομματισμού με την αστική τάξη, τους αγρότες και τους μικροαστούς της Παλαιάς Ελλάδας), αντανακλά και την κρίση της εθνικής ολοκλήρωσης με σημείο αναφοράς τον αλύτρωτο Ελληνισμό. Η συνεχής ερωτοτροπία της Αγγλίας και της Ρωσίας με τη Βουλγαρία το 1915 και η έλλειψη μιας συγκροτημένης στρατηγικής της Αντάντ για τα Βαλκάνια υπονόμευσαν τη θέση του Βενιζέλου. Αλλά όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Βουλγαρία προσχώρησαν τελικά στις Κεντρικές Δυνάμεις, η εμμονή της Ελλάδας στην ουδετερότητα δεν είχε πλέον νόημα, άσχετα από τις στρατιωτικές πτυχές του ζητήματος.

Με τη συνθήκη ειρήνης του Βουκουρεστίου (10 Αυγ.1913), η Ελλάδα ενσωματώνοντας την Ανατολική Μακεδονία είχε διεθνώς αναγνωρισμένα βόρεια σύνορα. Η Βουλγαρία υπέγραψε τη συνθήκη, αλλά δεν την επικύρωσε από τη Βουλή, ήταν κατά συνέπεια μια αναθεωρητική Δύναμη. Την περίοδο 1916-1918 μπορεί να γίνει λόγος, από νομική άποψη για βουλγαρική κατοχή, διότι η Βουλγαρία εισέβαλε σε ελληνικό έδαφος, δίνοντας μονομερώς το χαρακτήρα προσάρτησης, επίσημα από το καλοκαίρι του 1917. Οι στόχοι της βουλγαρικής πολιτικής ήταν η εξόντωση του ελληνικού πληθυσμού είτε με θάνατο εξ ασιτίας, είτε δια των εκτοπισμών στη Βουλγαρία του άρρενος πληθυσμού από το 17ο έτος της ηλικίας, είτε ο εκβουλγαρισμός των εναπομεινάντων νέων. Ήθελε να δημιουργήσει μια βάση για να δικαιολογήσει την προσάρτηση της Ανατολικής Μακεδονίας, επικαλούμενη τη βουλγαρική πληθυσμιακή υπεροχή και το ότι η Ανατολική Μακεδονία και η Δυτική Θράκη αποτελούν μια φυσική και οικονομική ενότητα με το Παλαιό Βασίλειο της Βουλγαρίας.

Η κατάρρευση της Βουλγαρίας επιτάχυνε τη λήξη του πολέμου και στέρησε από τη Γερμανία τα περιθώρια διπλωματικών ελιγμών για καλύτερους όρους ανακωχής. Στις 29 Σεπτεμβρίου 1918 η ανακωχή της Θεσσαλονίκης στο άλλοτε κτίριο του βουλγαρικού προξενείου και άρχισε η σταδιακή επιστροφή όσων εκτοπισμένων Ελλήνων επέζησαν.

Το εξαιρετικού ενδιαφέροντος βιβλίο του Σπυρίδωνος Σφέτα, βασιζόμενο κυρίως σε ελληνικές και γερμανικές πηγές, θίγει ένα θέμα που δεν έχει επαρκώς μελετηθεί.

Τεύχος 635 (Μάιος 2021)

Δείτε Περισσότερα >>