Θάνος Μ. Βερέμης
21 ερωτήσεις και απαντήσεις για το ’21

Εκδόσεις Μεταίχμιο 2020, ΣΕΛ.: 232, ΤΙΜΗ: 14,40 €

Ο μέγας πλούτος των Απομνημονευμάτων τα οποία μας απέδωσε η Επανάσταση του 1821 προέρχεται από αγωνιστές που πέρασαν από τη νεωτερική επίδραση της Φιλικής Εταιρείας και του εμπορίου. Στα περισσότερα Απομνημονεύματα υπάρχει σύγχυση ανάμεσα στην περίοδο που περιγράφουν και στην επικαιρότητα της εποχής, στη διάρκεια της οποίας καταγράφουν όσα προηγήθηκαν. Στην περίπτωση των Ελλήνων οι Εθνοσυνελεύσεις, υπό την καθοδήγηση διαφωτιστών με γαλλικά πρότυπα, επιβλήθηκαν στις τοπικές γερουσίες και τον τοπικισμό των ένοπλων και των προκρίτων Το γαλλικό πρότυπο πολίτευμα και η φωτισμένη δεσποτεία του Καποδίστρια κατάφεραν να επιβληθούν σε μια προνεωτερική κατακερματισμένη κοινωνία. Το συγκεντρωτικό κράτος προκάλεσε τα απομεινάρια της κατακερματισμένης κοινωνίας, η ισχύς και τα ωφελήματα της οποίας ήταν ακόμα εξαιρετικά ελκυστικά και υπόσχονταν σκληρούς ανταγωνισμούς.

Οι πιο σημαντικές επιρροές προέρχονται από την Εκκλησία, καθώς και το ορθόδοξο θρήσκευμα διαμόρφωσε καίρια τις συνειδήσεις των μαζών. Όταν ο Σουλτάνος θα εκτελέσει τον Οικουμενικό Πατριάρχη, οι επιζήσαντες ιεράρχες θα προσέλθουν στην Επανάσταση. Παρά τις αλλαγές στο διεθνές περιβάλλον και την ανάδειξη της ομόδοξης Ρωσίας σαν υπερασπιστή των ελληνικών δικαίων, ο ρεαλιστικός φόβος της εγκατάλειψης επαληθεύεται κατά την εξέγερση των Οθωμανών.

Οι προνεωτερικές κοινωνίες ζούσαν πιο κοντά στην πραγματικότητα και τον ρεαλισμό από τους οραματιστές της νεωτερικότητας. Θα χρειαστούν 50 χρόνια ανάμεσα στο 1770 της άτυχης εξέγερσης και το 1821 για να υπάρξει η νέα και τελεσίδικη Επανάσταση κατά των Οθωμανών. Το 1821 βασίστηκε στα οράματα του Ρήγα, του Κοραή και του Ανωνύμου της «Ελληνικής Νομαρχίας». Η Φιλική Εταιρεία δεν υστερούσε σε οραματισμούς, αλλά διακρίθηκε και για το πρακτικό πνεύμα του κηρύγματός της που ήταν γειωμένο στην ελληνική πραγματικότητα. Τέλος ο ρόλος των φιλοδυτικών πολιτικών ανέδειξε τη Βρετανία σαν την πιο σημαντική επιρροή στη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

Το 1821 δεν είναι μόνο η αφετηρία του έθνους-κράτους, αλλά και παρακαταθήκη υποδειγμάτων ηρωικής συμπεριφοράς για τους επερχόμενους. Μέσα στα διακόσια χρόνια που μας χωρίζουν από τότε, το μεγάλο γεγονός έγινε η εξιδανικευμένη ανάγνωση της πρώτης ιστορίας του ελληνικού κράτους.

Η σημασία του εθνικισμού για τον πολιτικό εκσυγχρονισμό εμφανίζεται έντονα στη διάπλαση της ελληνικής κοινωνίας όπως εξελίσσεται από το 1821 ως το 1831. Η προνεωτερική κοινωνία που συναντούμε στα πρώτα χρόνια της Παλιγγενεσίας σταδιακά μετασχηματίζεται, χάρη στη Διασπορά, σε νεωτερική κοινωνία. Ο δρόμος του μετασχηματισμού περνάει από τις λεωφόρους του εμπορίου Δύσης-Ανατολής.

Ο γνωστός ιστορικός Θάνος Μ. Βερέμης με εύληπτη γραφή ώστε να υπάρχει πρόσληψη και από ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό απαντά σε 21 ερωτήματα σχετικά με την Επανάσταση του 1821. Διευκρινίζει την αντίληψη των Ελλήνων της εποχής για το περιεχόμενο της Επανάστασής τους, τις προθέσεις των ξένων ταξιδιωτών, τη σημασία των Απομνημονευμάτων των Αγωνιστών, τον ρόλο του Διαφωτισμού, καθώς και τον ρόλο των Φιλελλήνων. Στέκεται, τέλος, και αναλύει την επίδραση των ξενικών κομμάτων στην ελληνική πολιτική, τη σημασία των Εθνοσυνελεύσεων για τον Αγώνα, καθώς και τις διεθνείς σχέσεις της Ελλάδας την περίοδο 1821-1830.

Τεύχος 629 (Νοέμβριος 2020)

Δείτε Περισσότερα >>