Θάνος Βερέμης
Οι επεμβάσεις του στρατού στην ελληνική πολιτική, 1916-1936

Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2018, ΣΕΛ.: 304, ΤΙΜΗ: 15,90 €

Ο όρος «επανάσταση» έχει χρησιμοποιηθεί κάπως αυθαίρετα για να περιγράψει μια ποικιλία φαινομένων, όπως η αλλαγή του πολιτεύματος του 1843, η αλλαγή της δυναστείας το 1862, το στρατιωτικό κίνημα του 1909, και η βίαιη αντικατάσταση μια πολιτικής κυβέρνησης από μια στρατιωτική το 1922. Η «επανάσταση» του 1922, μολονότι επέβαλε δικτατορική διακυβέρνηση ως το τέλος του 1923, δεν άλλαξε τη μορφή του πολιτεύματος. Η καινοτομία του κινήματος του 1922 συνίσταται στο ότι οι στρατιωτικοί αναλαμβάνουν για πρώτη φορά επίσημα την άσκηση της εξουσίας. Η «αντεπανάσταση» της 21ης-22ας Οκτωβρίου 1923, ήταν προϊόν μιας ασυνήθιστης για τα χρονικά των ελληνικών πραξικοπημάτων συμμαχίας από ετερόκλητα στοιχεία, παραγκωνισμένων-δυσαρεστημένων βενιζελικών και βασιλοφρόνων. Η ανταρσία θα κατασταλεί από τον Κονδύλη και τον Πλαστήρα, και οι περισσότεροι των αξιωματικών που αναμείχθηκαν θα αποταχθούν. Το πραξικόπημα του Πάγκαλου θα εκδηλωθεί μετά από τέσσερις βραχύβιες βενιζελικές κυβερνήσεις. Η διακυβέρνηση του Πάγκαλου άρχισε με τυμπανοκρουσίες για την επιβολή στρατιωτικής λιτότητας και ήθους στις δημόσιες υπηρεσίες και έληξε μέσα σε κατακραυγή για καταχρήσεις. Χαρακτηριστικά, ο δικτάτορας παρέβη ο ίδιος τους περισσότερους κανόνες που ήθελε να τηρούν οι άλλοι. Τον δικτάτορα θα ανατρέψει ο Κονδύλης με τη βοήθεια των Ζέρβα και Ντερτιλή. Στις 5 Μαρτίου 1933 ο Πλαστήρας αποτυχαίνει να εγκαθιδρύσει δικτατορία με τη συγκατάθεση του στρατού, μετά από προσωρινή ανατροπή της εκλογικής νίκης του Λαϊκού Κόμματος. Μετά από δυο χρόνια το τελευταίο βενιζελικό κίνημα εναντίον της κυβέρνησης του Λαϊκού κόμματος θα αποτύχει εξαιτίας της έλλειψης συνεργασίας μεταξύ των επαναστατών. Το δημοψήφισμα του Νοεμβρίου του 1935 ξεπέρασε κατά πολύ σε νοθεία αυτό του 1924, με αποτέλεσμα ο βασιλιάς Γεώργιος να βασιστεί αποκλειστικά στον στρατό για να εδραιώσει τη χωρίς λαϊκά ερείσματα θέση του, και αργότερα, στις 4 Αυγούστου 1936 να επιβάλλει τη δικτατορία του Μεταξά.

Όπως διαπιστώνουμε τα πραξικοπήματα απέκτησαν ανησυχητική συχνότητα μεταξύ των ετών 1922 και 1936. Ωστόσο, η υπεροχή των πολιτικών δεν αμφισβητήθηκε πριν από το 1967 και τα πραξικοπήματα, τα οποία απέβλεπαν σε πολιτική επιρροή, απλώς αναζητούσαν την αντικατάσταση μιας πολιτικής παράταξης με μια άλλη. Με αυτή την έννοια οι επεμβάσεις πριν από το 1967 περιορίζονταν στο πρότυπο του ρυθμιστή. Αυτό χαρακτηρίζει ακόμη και τη δικτατορία του Μεταξά του 1936-1941, η οποία απολάμβανε της αποδοχής ενός σύμφωνου στρατού, ευλογήθηκε από τον βασιλιά και εφαρμόστηκε από πολιτικούς. Το ίδιο πολίτευμα, με την έμφαση την οποία απέδιδε στον εθνικισμό και τον αντικομμουνισμό, την κοινωνική πειθαρχία και τη σύνθεση στοιχείων της αρχαιότητας και του χριστιανισμού, και την αποστροφή του για τις κοινοβουλευτικές και τις δημοκρατικές διαδικασίες, εισήγαγε ιδεολογικά στοιχεία, τα οποία θα οικειοποιούνταν μετά το 1967 οι συνταγματάρχες, πολλοί από τους οποίους εισήλθαν στη Σχολή Ευελπίδων όταν ο Ιωάννης Μεταξάς είχε ήδη αναλάβει την εξουσία.

Η επανέκδοση της διδακτορικής διατριβής του Θάνου Βερέμη, μετά από σαράντα χρόνια, συμβάλλει σημαντικά στην περαιτέρω έρευνα μιας ιστορικής περιόδου, πυκνής από γεγονότα.

Τεύχος 611 (Μάιος 2019)

Δείτε Περισσότερα >>