Γιώργος Σουλής – Αριστοτέλης Καλλής (επιμέλεια)

Το μεταξικό πείραμα εκφασισμού της ελληνικής κοινωνίας (1936-1941)

εκδ. Αλεξάνδρεια, 2024,  σελ.: 208, τιμή: 17,70 €

Η κοινοβουλευτική παρουσία της άκρας δεξιάς στη χώρα μετά την κρίση έχει τροφοδοτήσει ποικίλες συζητήσεις για τη φυσιογνωμία της και την απήχησή της στο εκλογικό σώμα. Παράλληλα, έχει οδηγήσει ορισμένους μελετητές να αναζητήσουν τις καταβολές της στον μεσοπόλεμο, τότε που το φαινόμενο έκανε ορατή την παρουσία του σε όλη την Ευρώπη.

Στα χρόνια του Μεσοπολέμου δεν υπήρξε σημαντικό φασιστικό κίνημα στην Ελλάδα πέραν ενός ετερόκλητου πλήθους διαφόρων ομάδων κρούσης, όπως π. χ. ο αντιβενιζελικός Πανελλήνιος Σύνδεσμος Εφέδρων (Επίστρατοι) που δημιουργήθηκε το 1916, τα Βενιζελικά Δημοκρατικά Τάγματα της δεκαετίας του 1920 ή η ακραία εθνικιστική και αντισημιτική Εθνική Ένωσις Ελλάς (Ε.Ε.Ε.). Δεν υπήρξε επίσης κανένα σημαντικό φασιστικό κόμμα (το κόμμα των εθνικιστών του Γεωργίου Μερκούρη είχε προσκληθεί στη διεθνή φασιστική συνάντηση του Μοντρέ, αλλά απέτυχε να ριζώσει στην Ελλάδα), αλλά και κανένα καθεστώς εμπνεόμενο από κάποιο αυθεντικά υπερεθνιστικό όραμα. Στη τελευταία κατηγορία ανήκει το δικτατορικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου, υπό την ηγεσία του απόστρατου υποστράτηγου Ιωάννη Μεταξά το οποίο εγκαθιδρύθηκε αρκετά αργά το 1936 και διήρκεσε μόνο για λίγα χρόνια, μέχρι το θάνατό του, τον Ιανουάριο του 1941. Ένα καθεστώς το οποίο στερούνταν ουσιώδους κοινωνικής υποστήριξης ενώ η ιδεολογία του ταλαντεύονταν μεταξύ του θαυμασμού προς τα αλλοδαπά φασιστικά παραδείγματα και της φαινομενικής πρόσδεσης στις πιο παραδοσιακές τάσεις των αυταρχικών δικτατοριών παρά στα παραδείγματα φασιστικής ολοκληρωτικής διακυβέρνησης.

Οι μελετητές που συμμετέχουν στον συλλογικό τόμο δεν αντιμετωπίζουν το μεταξικό καθεστώς ως μια αταξινόμητη «ελληνική ιδιαιτερότητα», ένα οπισθοδρομικό ή εσωστρεφές φαινόμενο αποκομμένο από τις διεθνείς εξελίξεις. Αξιοποιώντας υποεξετασμένες πρωτογενείς πηγές, εννοιολογούν το μεταξικό πείραμα με βάση τις πρόσφατες θεωρητικές επεξεργασίες των φασιστικών σπουδών σε μια ευρεία θεματική όπως εθνικισμός και προπαγάνδα, αντιφιλελευθερισμός και αντικοινοβουλευτισμός, σύνθεση του τρίτου δρόμου και καινοτομία, φύλο και θηλυκότητα, νεωτερικότητα και μοντερνισμός, βιοπολιτική και ευγονική. Εντοπίζουν τις ιδεολογικές και θεσμικές συνέχειες και ασυνέχειές του με την προηγούμενη κοινοβουλευτική περίοδο και το τοποθετούν εκ νέου στην ευρύτερη μεσοπολεμική εμπειρία των αυταρχικών εγχειρημάτων.

Στον τόμο που επιμελήθηκαν οι Γιώργος Σουβλής και Αριστοτέλης Καλλής συμμετέχουν και οι: Ρόζα Βασιλάκη, Βασίλης Α. Μπογιατζής, Γιάννης Στάμος και Δήμητρα Γιαννακάκη, με κείμενα που συμβάλουν στην κατανόηση της δυνατότητας για ένα «ελληνικό φασισμό» την περίοδο του Μεσοπολέμου. Δεν παρουσιάζουν μόνο διαφορετικές όψεις του μεταξικού καθεστώτος, αλλά προσφέρουν και ευρύτερες οπτικές αναφορικά με την ιδεολογική και πολιτική δυναμική του φασισμού των δεκαετιών του 1920 και 1930. Προσφέρουν επίσης νέες οπτικές αναφορικά με το ότι η δικτατορία της 4ης Αυγούστου δεν προέκυψε σε πολιτικό, κοινωνικό ή πολιτισμικό κενό, αλλά ότι αντιθέτως διασταυρώθηκε με πολύ διαφορετικά και προϋπάρχοντα ρεύματα και ενεπλάκη με την εμπειρία του ευρωπαϊκού φασισμού, τη διέθλασε και τη μετάφρασε. Ο τόμος αποτελεί μια γέφυρα μεταξύ ιστορικών και κοινωνιολογικών προσεγγίσεων, μεταξύ της μελέτης των ιδεών και της ανάλυσης των πολιτικών, μεταξύ συγκειμενικών ιδιαιτεροτήτων και διεθνών τάσεων και, τέλος, μεταξύ πρόσφατων ιστοριογραφιών του γενικού φασισμού και της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας.

Τεύχος 683 (Μάιος 2025)

Δείτε Περισσότερα >>