Οι Ρωμιοί ήταν διασκορπισμένοι σε όλη την έκταση της  Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κατέχοντας σημαντικό πληθυσμιακό ποσοστό ανάμεσα σε διάφορες εθνότητες.  Ασχολούνταν με επαγγέλματα τα οποία δεν ασκούσαν οι μουσουλμάνοι, κυρίως το εμπόριο, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην οθωμανική οικονομία. Το 1914 στη Κωνσταντινούπολη, σύμφωνα με επίσημα οθωμανικά στοιχεία, σε σύνολο 909.978 κατοίκων, οι μουσουλμάνοι ήταν 560.434 και οι Ρωμιοί 205.375. Η ρωμαίικη κοινότητα ήταν η δεύτερη σημαντικότερη ομάδα της πόλης, αποτελώντας σχεδόν το 30% του πληθυσμού.

Σχεδόν κανείς στην Ευρώπη δεν γνωρίζει ότι κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου οι Τούρκοι προέβησαν στη γενοκτονία όχι μόνο των Αρμενίων, αλλά και των Ελλήνων. Επίσης άγνωστο παραμένει το γεγονός ότι μετά το τέλος του πολέμου, το 1919, έλαβε χώρα η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Οι εκτοπισμοί και οι διωγμοί των Ελλήνων της Μικράς Ασίας ξεκίνησαν αμέσως μετά την άνοδο των Νεότουρκων στην εξουσία. Η Επιτροπή Ένωσης και Προόδου οραματιζόταν μια νέα Τουρκία, με θρησκευτική και εθνοτική ομοιογένεια. Το πρώτο κύμα των διωγμών περιλάμβανε τους Έλληνες που διαβιούσαν στην ανατολική Θράκη και στο δυτικό τμήμα των παραλίων της Μικράς Ασίας. Έλαβε τέλος το 1914, με πρωτοβουλία της Γερμανίας, η οποία ήθελε να αποφύγει την είσοδο της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ως συμμάχου της Αντάντ.

Οι διωγμοί και τα δεινά που υπέστησαν οι Έλληνες εντός της οθωμανικής επικράτειας σχεδόν απουσιάζουν από την ιστορική συνείδηση των σημερινών πολιτών της δυτικής Ευρώπης. Στα περισσότερα ιστορικά βιβλία δεν γίνεται καμία αναφορά σε αυτά τα γεγονότα. Ακόμη και στις επιστημονικές μελέτες των Τούρκων ιστορικών υπάρχει ένα κενό ανάμεσα στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και στη διακήρυξη της Τουρκικής Δημοκρατίας από τον Κεμάλ, το 1923. Στην τουρκική ιστοριογραφία η συγκεκριμένη περίοδος αναφέρεται ως Πόλεμος Ανεξαρτησίας, ενώ στην ελληνική ως Μικρασιατική Καταστροφή. Ο διωγμός των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία σήμανε το τέλος τόσο της ελληνικής παρουσίας στην περιοχή, η οποία είχε διαρκέσει περίπου 3.000 χρόνια, όσο και της Μεγάλης Ιδέας. Αυτό εγείρει αυτομάτως ένα βασικό ερώτημα αναφορικά με το ποιος ήταν ο υπαίτιος για τη μεγαλύτερη καταστροφή στη σύγχρονη ελληνική ιστορία.

Το 1923, αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης, οι Ρωμιοί της Κωνσταντινούπολης άρχισαν να γίνονται αντικείμενο καταπιεστικών μέτρων. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 οι διώξεις άρχισαν να οξύνονται.  Η αρχή του τέλους για τον ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης σηματοδοτήθηκε από την κρίση του Δεκεμβρίου του 1963, οπότε η Τουρκία, θέλοντας να εξαναγκάσει την Ελλάδα να προβεί σε υποχωρήσεις σε σχέση με το Κυπριακό, σκλήρυνε τη στάση της και τον Μάρτιο του 1964 κατήγγειλε τη Σύμβαση Εγκατάστασης, Εμπορίου και Ναυτιλίας που είχε υπογραφεί το 1930 μεταξύ των δύο χωρών. Αμέσως άρχισαν οι απελάσεις Ελλήνων υπηκόων, με την Τουρκία να δεσμεύει την περιουσία τους. Εκτιμάται ότι ο συνολικός αριθμός των Ελλήνων που εγκατέλειψαν την Τουρκία συνεπεία των απελάσεων κυμάνθηκε μεταξύ 40.000-48.000 ατόμων. Υπήρξε η μεγαλύτερη αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμών μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης.

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 682 (Απρίλιος 2025)

Δείτε Περισσότερα >>