Herfried Münkler

Μαρξ, Βάγκνερ, Νίτσε – Ένας κόσμος σε αναταραχή

Μετάφραση:Έμη Βαϊκούση

Εκδόσεις Διόπτρα, 2024, σελ.: 648, τιμή: 28,80 €

Και οι τρεις, ο Καρλ Μαρξ, ο Ρίχαρντ Βάγκνερ και ο Φρίντριχ Νίτσε, προσπάθησαν να κατανοήσουν τον 19ο αιώνα, ένα αιώνα ανατροπών και μετασχηματισμού του κόσμου, να διερευνήσουν τις αλλαγές που επέφερε, να περιγράψουν τις προοπτικές που προέκυψαν από αυτές και να ανακαλύψουν φορείς ανάπτυξης και, κατ’ επέκταση, διαμόρφωσης της αλλαγής.

Πολλά  ζητήματα που έθιξαν στο έργο τους  και τα ερεθίσματα που προκάλεσαν εξακολουθούν να είναι επίκαιρα. Το έργο τους μπορεί να κατανοηθεί ως μια μόνιμη  αναμέτρηση με την ασάφεια του 19ου αιώνα. Καθένας τους άλλαξε επανειλημμένα άποψη για την εκάστοτε συγκυρία και αναθεώρησε προηγούμενες εκτιμήσεις. Το ερώτημα λοιπόν παραμένει, ποια είναι εντέλει η «πραγματική» τους άποψη για τον 19ο αιώνα. Η απάντηση συνήθως δίδεται μέσα από το έργο τους, αυτό που καταγράφηκε με ορισμένα αμετάβλητα κριτήρια ως «μείζον»: το Δαχτυλίδι του Βάγκνερ, το Κεφάλαιο του Μαρξ, ο Ζαρατούστρα του Νίτσε. Οι διαφορές αναδεικνύονται ξεκάθαρα: ο Μαρξ επέλεξε τη συστηματική σκέψη, αν και ο ίδιος δεν δημιούργησε ένα σύστημα. Ο Νίτσε απέρριψε αυστηρά, από τα τέλη της δεκαετίας του 1870 το σύστημα και το στοιχείο του συστηματικού, πράγμα που εκφράστηκε υφολογικά στην προτίμησή του για τους αφορισμούς. Τέλος ο Βάγκνερ, ανέπτυξε μέσα  από την ποικιλότητα των μοτίβων που εντάσσουν τα επί σκηνής δρώμενα σε ευρείες συνάφειες μια σύνθετη προοπτική, μια πολύ-προοπτική, συνεπώς μια πολυσημία των τεκταινομένων. Η οπτική τους για την κοινωνία και τον πολιτισμό διαφέρει τώρα, όσο διέφερε και στην εποχή τους.

Μαρξ, Βάγκνερ, Νίτσε, τρεις στοχαστές που άφησαν το στίγμα τους στον 19ο και τον 20ό αιώνα. Σύγχρονοι που τίμησαν, απέρριψαν ή αγνόησαν ο ένας τον άλλον, σφράγισαν μια εποχή επιστημονικής πολυφωνίας και εκρηκτικής κοινωνικής δυναμικής. Οι ανταγωνισμοί και οι αντιπαραθέσεις τους βρίσκονται στον πυρήνα των εξελίξεων στη Γερμανία, και όχι μόνο, εκείνης της περιόδου.  Ο Χέρφριντ Μύνκλερ – καθηγητής Πολιτικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Χούμπολτ του Βερολίνου– παρακολουθεί αυτούς τους γίγαντες του πνεύματος τοποθετώντας τους στην τεράστια τοιχογραφία της εποχής τους. Περιγράφει την εντυπωσιακή παραλληλία στη ζωή του Μαρξ και του Βάγκνερ: τη συμμετοχή τους στην επανάσταση του 1848, τη φυγή, τις διώξεις και την εξορία, τη δημιουργία ενός σημαντικού έργου που προσέλκυσε έναν αντίστοιχα σημαντικό αριθμό οπαδών, καθώς και την τύχη του έργου αυτού στα χέρια των διαχειριστών του. Ο Νίτσε, λίγο νεότερος, αποτελεί από μόνος του μια μοναδική φιλοσοφική οντότητα, με ισχυρότατο αποτύπωμα στις επόμενες γενιές.

Και οι τρεις διέρρηξαν τις συμβάσεις του αστικού κόσμου και δημιούργησαν κάτι καινούριο, που κυοφόρησε με τη σειρά του μια νέα πραγματικότητα. Μέσα από τις ζωές τους, τις ομοιότητες, τις αντιθέσεις, τις διαφωνίες τους, ο Μίνκλερ απεικονίζει εξαιρετικά τον ελπιδοφόρο γερμανικό 19ο αιώνα, που κατέληξε στον αιώνα των άκρων και των πολιτικών καταστροφών. Απεικονίζει αυτόν τον «κόσμο σε αναταραχή», που γέννησε τον νεότερο κόσμο. Μέσα από παράλληλες προσεγγίσεις ο Μαρξ, ο Βάγκνερ και ο Νίτσε φωτίζονται αμοιβαία από το φως, αλλά και από τη σκιά ο ένας του άλλου.

Τεύχος 678 (Δεκέμβριος 2024)

Δείτε Περισσότερα >>