Κωνσταντίνος Διώγος

Το όραμα των Ελλήνων για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής

Από την Ελληνική Επανάσταση έως τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο

εκδ. Αλεξάνδρεια, 2024, σελ: 320, τιμή: 21,00 €

Η εικόνα των Ελλήνων για την Αμερική ακολούθησε την πορεία συγκρότησης του ελληνικού έθνους-κράτους. Αυτή η εικόνα προσαρμόστηκε στις ανάγκες, τους προβληματισμούς, τα διλήμματα και προτάγματα της εκάστοτε ιστορικής περιόδου και συναρθρώθηκε από την πολιτειακή οργάνωση και εξέλιξη των πολιτικών θεσμών και από το ζήτημα συγκρότησης της ελληνικής εθνικής ταυτότητας.

Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, οι ΗΠΑ αποτελούσαν ήδη ένα πανίσχυρο σύμβολο ελευθερίας και δημοκρατίας σε ολόκληρη την Ευρώπη. Με αυτό τον τρόπο η «δημοκρατική Αμερική» ενσωματώθηκε στο ελληνικό όραμα της ελευθερίας. Λειτούργησε άμεσα ως σημείο αναφοράς στον δημόσιο πολιτικό λόγο, κάθε φορά που οι Έλληνες ήθελαν να νομιμοποιήσουν την Ελληνική Επανάσταση, ταυτίζοντάς την με την Αμερικανική. Παράλληλα, το αμερικανικό σύνταγμα του 1787 και η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας έριξαν τη σκιά τους στις διαδικασίες εκπόνησης των ελληνικών συνταγματικών κειμένων. Η αμερικανική δημοκρατία αποτέλεσε βασικό επιχείρημα εκείνων των Ελλήνων που ήθελαν να συνηγορήσουν υπέρ του πολιτεύματος της αβασίλευτης δημοκρατίας, ως το πλέον αρμόζον για το αναγεννώμενο έθνος.

Στο διάστημα της βασιλείας του Όθωνα το ριζοσπαστικό όραμα της δημοκρατικής Αμερικής φάνηκε να παραμερίζεται. Βέβαια, η αμερικανική δημοκρατία, ως σύμβολο, δεν έχασε ποτέ την αίγλη της. Εξακολουθούσε να αποτελεί σημείο αναφοράς στις πολιτικές αναζητήσεις των Ελλήνων και να ενεργοποιείται κάθε φορά που το απαιτούσαν οι ιστορικές συγκυρίες, ιδιαίτερα την περίοδο που οι αντι-οθωνικές δυνάμεις συσπειρώθηκαν γύρω από το αίτημα  παροχής συντάγματος  και αργότερα της αποπομπής του ανεπιθύμητου βασιλιά. Ωστόσο, η προοπτική της αβασίλευτης δημοκρατίας είχε απομακρυνθεί εντελώς και δεν την υπερασπίζονταν ούτε καν αυτοί που αναγνώριζαν ότι πολλοί από τους θεσμούς και τις πολιτικές πρακτικές των Αμερικανών ήταν άξιες προς μίμηση. Τα χρόνια αυτά, της ουσιαστικής συγκρότησης του ελληνικού κράτους, έμφαση δόθηκε στην αναζήτηση θεσμικών προτύπων, προερχόμενων από την προοδευμένη Δύση, προκειμένου να λειτουργήσουν ως συγκριτικά παραδείγματα προς μίμηση.

Η Κρητική Επανάσταση του 1866-1869 έδωσε τη δυνατότητα για την αναβίωση του αμερικανικού φιλελληνικού ρεύματος και την ανάπτυξη στενότερων ελληνο-αμερικανικών σχέσεων. Η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ ενεπλάκη, έστω και έμμεσα, στις εξελίξεις, καλλιεργώντας στους Έλληνες υπέρμετρες προσδοκίες για τον αμερικανικό παράγοντα. Το τέλος της επανάστασης στην Κρήτη μπορεί να έφθειρε την εικόνα των άλλων ευρωπαϊκών Δυνάμεων, δεν συνέβη, όμως, το ίδιο και για τους Αμερικανούς, που αποκαταστάθηκαν στον ελληνικό δημόσιο λόγο ως έθνος δικαιοσύνης και φιλανθρωπίας.

Η εικόνα της Αμερική στη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου (1914-1918) διαμορφώθηκε κάτω από τη στάση των ΗΠΑ απέναντι στον πόλεμο, και από τον Εθνικό Διχασμό. Όσο οι ΗΠΑ παρέμεναν ουδέτερες, αποτελούσαν σημείο αναφοράς και παράδειγμα προς μίμηση για την παράταξη των βασιλικών και τους οπαδούς της ουδετερότητας.

Ο Κωνσταντίνος Διώγος στο βιβλίο του ερμηνεύει τη διαδικασία κατασκευής και πρόσληψης της εικόνας της Αμερικής και των Αμερικανών στην Ελλάδα του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού, συσχετίζοντας το περιεχόμενο αυτής της εικόνας με την ιστορική εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας.

Τεύχος 677 (Νοέμβριος 2024)

Δείτε Περισσότερα >>