Άντα Διάλλα

Η Ρωσική αυτοκρατορία και ο ελληνικός κόσμος
Τοπικές, ευρωπαϊκές και παγκόσμιες ιστορίες στην εποχή των Επαναστάσεων

εκδ. Αλεξάνδρεια, 2023, σελ.: 328, τιμή: 21,00 €

Τα τελευταία χρόνια η μελέτη του πεδίου της εποχής των επαναστάσεων έχει ανανεωθεί. Οι νέες προσεγγίσεις εξετάζουν τις επαναστάσεις της περιόδου ως τοπικά φαινόμενα και ταυτόχρονα ως την έκφραση περιφερειακών και παγκόσμιων  διαδικασιών. Αυτή η αναθεωρημένη επιστημονική βιβλιογραφία θέτει στο επίκεντρο και παράλληλα διεθνοποιεί όλες τις επαναστάσεις που ξεσπούν από το 1770 έως το 1830: από την Αμερικανική Επανάσταση (1775-1783), τη Γαλλική Επανάσταση (1789-1799) και τους πολέμους της (1792-1799) έως την Αϊτινή Επανάσταση (1791-1804), τις εξεγέρσεις στην Καραϊβική και τους πολέμους της Ανεξαρτησίας στη Νότια Αμερική (1808-1833) καθώς και τις επαναστάσεις στη Μεσόγειο: στην Ισπανία το 1820 και στα ιταλικά κράτη, 1820-1821. Σπανίως, όμως, παρά τη σημασία τους, ενσωματώνει σε αυτή την προβληματική το ελληνικό 1821.

Το ελληνικό 1821, με τις ευρωπαϊκές και παγκόσμιες διαστάσεις του, στην ελληνική ιστοριογραφία συνδέεται περισσότερο με τη Γαλλία και τις κληρονομιές του 1789. Παρά ταύτα, ξεκίνησε από τον βορρά, στο ρωσικό αυτοκρατορικό περιβάλλον, αφενός μεν με την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό αφετέρου με την απόφαση του Αλέξανδρου Υψηλάντη, που ήταν ήρωας των ναπολεοντείων Πολέμων και Ρώσος υψηλόβαθμος αξιωματικός, να περάσει με τους εθελοντές του από τη Βεσαραβία στον Προύθο και να φτάσει στο Ιάσιο.

Εισάγοντας το ελληνικό 1821 σε ένα ευρύτερο χωρικό πλαίσιο, πέραν του συνήθους δυτικοκεντρικού, η Άντα Διάλλα –καθηγήτρια Ευρωπαϊκής Ιστορίας στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών– στο βιβλίο της, αναδεικνύει εκ νέου και με κριτική ματιά την ιστοριογραφικά παραμελημένη ρωσική/ευρασιατική οπτική. Μελετά τις πολυεπίπεδες διαπολιτισμικές σχέσεις των ελληνόφωνων ορθοδόξων υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τη Ρωσική Αυτοκρατορία κατά τη λεγόμενη Εποχή των Επαναστάσεων και εξετάζει τα πολλαπλά νήματα που συνδέουν ένα τοπικό φαινόμενο, την επανάσταση του 1821, με περιφερειακές και παγκόσμιες διαδικασίες. Κεντρική είναι εδώ η έννοια της Αυτοκρατορίας, η οποία προϋποθέτει μεταξύ άλλων τη διεθνική οπτική και προσφέρει μια μεσαία κλίμακα μελέτης μεταξύ τοπικού και παγκόσμιου.

Έτσι η Ρωσία δεν εμφανίζεται μόνο ως μια μεγάλη δύναμη ομόδοξη προς τους εξεγερμένους, αλλά και ως μια υβριδική σύγχρονη αυτοκρατορία, με σημαίνοντα ευρωπαϊκό, ευρασιατικό και παγκόσμιο ρόλο. Ο ρόλος αυτός ως προς τους ελληνόφωνους ορθόδοξους της Υψηλής Πύλης εξετάζεται σε τρεις διαφορετικούς χρόνους: το 1770 (μεγάλη διάρκεια), που είναι η αρχή της ρωσικής παρουσίας στη Μεσόγειο και της βαρύνουσας σημασίας της στις περαιτέρω ιστορικές διεργασίες στην περιοχή· το 1815 (μέση διάρκεια), που σηματοδοτεί τις πολιτικές του Αλέξανδρου Α΄ και των στενών του συνεργατών στην οικοδόμηση της μεταναπολεόντειας Ευρώπης· και, τέλος, το πρώτο έτος της Ελληνικής Επανάστασης, το 1821 (συγκυρία), όπου η ρωσική διπλωματία –με δυναμικούς ελληνόφωνους στην υπηρεσία της, όπως ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο Αλέξανδρος Στούρτζας και το δίκτυο των ελληνόφωνων ρωσικών προξένων στα επαναστατημένα μέρη– θέτει σε μεγάλο βαθμό τους όρους για την πρόσληψη του αγώνα των Ελλήνων στο διεθνές πεδίο ως ενός εθνικού πολέμου που στοχεύει στην απελευθέρωση από τον «αλλόθρησκο ζυγό».

Τεύχος 670 (Απρίλιος 2024)

Δείτε Περισσότερα >>