Η μεγάλη αφήγηση
Εισαγωγή στην ιστορία του καιρού μας

Μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας

εκδ. Πόλις, 2023, σελ.: 432, τιμή: 20,00 €

Ο Γερμανός φιλόσοφος και ιστορικός των ιδεών Eρνστ Κασίρερ (1874-1945), ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα, έλεγε ότι ο ιστορικός είναι αναγνώστης. Μαθαίνει προπάντων να διαβάζει. Γι’ αυτό η Ιστορία μιλά περισσότερο στον πολίτη και σε εκείνον που επιδιώκει να είναι καλύτερα πληροφορημένος και λιγότερο αποξενωμένος. Ο καταρράκτης ήχων και εικόνων που μας κατακλύζει καθημερινά, μεταξύ ραδιοφώνου, Τύπου και ποικίλων οθονών, επαναφέρει απροσδόκητα στο προσκήνιο τις ικανότητες και τις αρετές του αναγνώστη –τις λογοτεχνικές γνώσεις (και τεχνογνωσίες), όπως θα μπορούσαμε να τις αποκαλέσουμε, ή, για να ξεθάψουμε μια έκφραση σεβάσμια αλλά και μπαγιάτικη, τις ανθρωπιστικές σπουδές. Είναι αδύνατον να επιβιώσουμε σε ένα γνωσιακό περιβάλλον κορεσμένο από μηνύματα χωρίς να αποστασιοποιούμαστε, να αναλύσουμε και να κρίνουμε. Αποστασιοποιούμαι θα πει ελέγχω ορθολογικά τη ροή και ξέρω πώς να τη σταματώ για να σκεφτώ. Αναλύω θα πει, ετυμολογικά, λύνω και διαχωρίζω, κόβω σε μονάδες που τις απλώνω ύστερα στον πάγκο δοκιμών του ορθού λόγου για να κρίνω, δηλαδή, –ετυμολογικά και πάλι– να διαχωρίσω το αληθές από το ψευδές, το απατηλό από το ακριβές, το πλανερό από το αποδεκτό.

Η διερώτηση για το αν ο κόσμος είναι πραγματικός δεν είναι κάτι καινούργιο. Στον καιρό των οθονών, των εικονικών πραγματικοτήτων, των άβαταρ, των ταινιών, των σειρών και των παιχνιδιών, εκτιμάμε ακόμα περισσότερο απ’ ότι τον 17ο αιώνα αυτό το ερώτημα, τη σοβαρότητα και τις συνδηλώσεις του.

Η «αναζήτηση νοήματος» έχει εκπέσει σε εμπόριο. Κάποτε ήταν υπόθεση των θεολόγων, που έψαχναν το χέρι του Θεού στην Ιστορία. Ανάμεσα στον Διαφωτισμό (18ος αιώνας) και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η θεολογία έδωσε τη θέση της στην πολιτική: στη Δύση της «απομάγευσης» και της απόσυρσης του Θεού, το νόημα αναζητήθηκε στις «κοσμικές θρησκείες», τον κομμουνισμό, τον φασισμό και τον ναζισμό, όπως επίσης στον φιλελευθερισμό και τις παραλλαγές του, αλλά και, ολοένα και περισσότερο κατά τα φαινόμενα, στη συνωμοσιολογία.

Η αναζήτηση νοήματος είναι επίσης μια μανία του ιστορικού – όταν μιλάμε για το νόημα των πράξεων στις οποίες προέβησαν οι δρώντες μιας εποχής, για εκφράσεις μιας «κοσμοθεωρίας» που χαρακτηρίζει έναν χρόνο, έναν τόπο, μια ανθρώπινη ομάδα, νομιμοποιώντας και δικαιολογώντας καμιά φορά τα χειρότερα.

Το βιβλίο του Γάλλου ιστορικού Γιοάν Σαπουτό –γνωστού από τα προηγούμενα βιβλία του Ο εθνικοσοσιαλισμός και η αρχαιότητα (εκδ. Πόλις, 2012) και Η πολιτιστική επανάσταση του ναζισμού (εκδ. Πόλις, 2021)–, μια εισαγωγή στην ιστορία του 20ού και του 21ου αιώνα, παρουσιάζει τις «αφηγήσεις του χρόνου» που δίνουν νόημα, υπόσταση και συνοχή σε άτομα αποφασισμένα να ζήσουν και να γράψουν Ιστορία, και δείχνει έναν τρόπο να ιστοριογραφούμε δίνοντας τη δέουσα προσοχή στα νοητικά σύμπαντα και στους καλούς λόγους που επικαλούμαστε πάντα για να κάνουμε και να ξεκάνουμε. Γιατί η Ιστορία, εκτός από ακαδημαϊκός κλάδος ή επιστήμη, είναι και μια τέχνη ανάγνωσης και βίωσης του χρόνου, μια λογοτεχνία ευαίσθητη στην καρδιά και στη λογική.

Τεύχος 669 (Μάρτιος 2024)

Δείτε Περισσότερα >>