Ανδρέας Βενιανάκης

Ο κατοχικός εμφύλιος στην Μακεδονία (1942-1944) και οι τρεις Παπαδόπουλοι

εκδ. Επίκεντρο, 2022, σελ.: 400, τιμή: 18,00 €

Η γερ­μα­νι­κή κα­το­χή ξε­κί­νη­σε σε μια Ελ­λά­δα αντι­θέ­σε­ων και πο­λι­τι­κών αντι­πα­ρα­θέ­σε­ων με κυ­νή­γι μα­γισ­σών σε εξέ­λι­ξη, όσων θε­ω­ρού­νταν κομ­μου­νι­στές. Η «δαι­μο­νο­ποί­η­ση» των πο­λι­τών γι­νό­ταν βά­ση νό­μου και οι συλ­λή­ψεις, κα­τα­δί­κες και εξο­ρί­ες ήταν μια κα­θη­με­ρι­νή εφαρ­μο­γή του. Η ίδια κοι­νω­νία που στιγ­μά­τι­ζε με ευκο­λία και κα­τη­γο­ρι­ο­ποι­ού­σε αυτούς τους αν­θρώ­πους, είχε στιγ­μα­τί­σει και τα κύ­μα­τα προ­σφύ­γων που έρ­χο­νταν ξε­ρι­ζω­μέ­νοι από την Μι­κρά Ασία και την Θρά­κη, απο­κα­λώ­ντας με απα­ξι­ω­τι­κά «επί­θε­τα» που πρό­σβα­λαν την ελ­λη­νι­κό­τη­τά τους. Οι στιγ­μα­τι­σμέ­νοι ως μη Έλ­λη­νες «δαί­μο­νες» και πρό­σφυ­γες θα επι­λέ­ξουν τις δι­κές τους δι­α­δρο­μές που θα οδη­γή­σουν σε εμ­φύ­λια σύ­γκρου­ση.

Στην Μακεδονία την περίοδο της Κατοχής δημιουργήθηκε μια διαφορετική κατάσταση από αυτής της Αθήνας και της Πελοποννήσου με τα Τάγματα Ασφαλείας, τα οποία ήταν υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης Γεωργίου Ράλλη και στρατιωτικά δομημένα. Οι αξιωματικοί κατεύθυναν τις επιχειρήσεις που λάβαιναν μέρος οι πολίτες και δεν υπήρχε περιθώριο για «αυτοσχεδιασμούς» ή υποδείξεις, ενώ στη Μακεδονία δεν υπήρξε προσπάθεια από την ελληνική κυβέρνηση δημιουργίας αντικομμουνιστικού μετώπου με στρατιωτική οργάνωση, με συνέπεια οι ομάδες αυτές να αντιμετωπίσουν ελλείψεις στον οπλισμό και θα υστερήσουν σε οργάνωση.  Τα κρυμμένα όπλα, τα χωριά που βρίσκονταν σε κομβικά σημεία και έλεγχαν τις οδικές και σιδηροδρομικές εταιρείες ή τα μονοπάτια που οδηγούσαν στην ασφάλεια των ορέων, θα γίνουν το μήλο της έριδος.

Ο Αντρέας Βενιανάκης επιχειρεί μια βιογραφική προσέγγιση της εμφύλιας σύγκρουσης και βίας που έλαβε χώρα στη Μακεδονία κατά την περίοδο της γερμανικής Κατοχής (1943/1944), εστιάζοντας το ενδιαφέρον του στους τρεις επικεφαλής του ένοπλου αντικομμουνιστικού κινήματος στην ύπαιθρο Κυριάκο Παπαδόπουλο (Κισά Μπαλζάκ) αναγνωρισμένο οπλαρχηγό από την εποχή του αντάρτικου στον Δυτικό Πόντο, Μιχαήλ Παπαδόπουλο (Μιχάλαγα), σημαντικό οικονομικό παράγοντα και αρχικό στήριγμα του ΕΑΜ και Κώστα Παπαδόπουλο, πεπεισμένο αντικομμουνιστή, διατεθειμένο να συνεισφέρει με βίαια μέσα στην καταπολέμηση του «κομμουνιστικού κινδύνου». Με αυτό τον τρόπο στρέφει την προσοχή του στην περιφέρεια της Θεσσαλονίκης και στο αγροτικό στοιχείο (ιδιαίτερα στο τουρκόφωνο-προσφυγικό), εξετάζοντας παράλληλα την εξέλιξη του φαινομένου της ένοπλης συμπόρευσης με τις γερμανικές αρχές Κατοχής.

Μέσα από διασταύρωση πλήθους πρωτογενών και μεταξύ τους αντικρουόμενων πηγών (βρετανικές, γερμανικές, εαμικές, ελληνικών κρατικών αρχών, απομνημονεύματα), αλλά και συνεντεύξεων, διευκρινίζει ποιοι ήταν οι Παπαδόπουλοι, τις αιτίες που τους οδήγησαν να δράσουν εναντίον του ΕΛΑΣ και να συνεργαστούν με τις γερμανικές αρχές Κατοχής, την εξέλιξη των τοπικών εμφύλιων συγκρούσεων, καθώς και τον ρόλο του ΚΚΕ και των αξιωματικών.

Ο Βενιανάκης τοποθετεί τους τρεις Παπαδόπουλους στη «σκακιέρα» της εποχής, καταγράφει τα πρώτα βήματά τους και τις επαφές τους με το ΕΑΜ, παρακολουθεί την ένταξή τους στο αντικομμουνιστικό στρατόπεδο μέσω της ταύτισής τους με μη κομμουνιστικές αντιστασιακές οργανώσεις και φωτίζει τη συνεργασία τους με τις αρχές Κατοχής.

Με πολλές λεπτομέρειες περιγράφει τις επιθέσεις των ανταρτών και των ένοπλων αντικομμουνιστών στα χωριά που έλεγχαν οι αντίπαλοι και είχαν μετατραπεί σε οχυρωμένα φρούρια. Ο αναγνώστης εκπλήσσεται από την έκταση και βιαιότητα των εμφύλιων συγκρούσεων.

Τεύχος 665 ( Νοέμβριος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>