Διονύσης Καλαμβρέζος

Εικονικός εφιάλτης

εκδ. Παπαζήση, 2023, σελ.: 432, τιμή: 23.30 €

Από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου του Διονύση Καλαμβρέζου είναι φανερό ότι επιδιώκει να συνομιλήσει με τον Χαμένο παράδεισο του Τζον Μίλτον και με τις Σπαταλημένες ζωές του Ζίγκμουντ Μπάουμαν.

Στη ζωή και στη φύση επικρατεί η αντινομία. Κάθε πράγμα έχει και το αντίθετό του. Έτσι, όπως Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, κατά Μαρσέλ Προύστ, τον ξανακερδίζεις, ξανακερδίζεις και τον Χαμένο Παράδεισο. Το ίδιο μερικούς αιώνες πριν είχε υποστηρίξει και  ο Δάντης στην Θεία Κωμωδία του, όπου ο κάθε είδους αμαρτωλός, αφού θα περνούσε  από την Κόλαση στο Καθαρτήριο, ανάλογα με το τι έπραξε στη ζωή, θα δικαιωνόταν στον Παράδεισο.

Η παραγωγή “ανθρώπινων απορριμμάτων” (ακριβέστερα, η σπατάλη ανθρώπινων ζωών, η δημιουργία “περιττών” πληθυσμών από μετανάστες, πρόσφυγες κι άλλους παρίες) αποτελεί αναπόδραστη συνέπεια της διαδικασίας του εκσυγχρονισμού, της εξέλιξης της νεοτερικότητας. Είναι μια αναπόφευκτη παρενέργεια της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και της αναζήτησης της κοινωνικής ευταξίας που χαρακτηρίζει τη νεοτερικότητα.

Για όσο χρονικό διάστημα μεγάλα τμήματα του κόσμου παρέμεναν, πλήρως ή μερικώς, εκτός της διαδικασίας του εκσυγχρονισμού, αντιμετωπίζονταν από τις εκσυγχρονισμένες κοινωνίες ως τόποι που είχαν τη δυνατότητα να απορροφήσουν τον πλεονάζοντα πληθυσμό των “ανεπτυγμένων χωρών”. Σε όλη αυτή την περίοδο, μπορούσαν ακόμη να αναζητηθούν  παγκόσμιου χαρακτήρα λύσεις σε τοπικώς παραγόμενα προβλήματα υπερπληθυσμού. Καθώς όμως ο εκσυγχρονισμός αγγίζει πλέον και τις πιο απομακρυσμένες γωνιές του πλανήτη, ο “περιττός πληθυσμός” παράγεται παντού – και όλες ανεξαιρέτως οι περιοχές του κόσμου είναι πια υποχρεωμένες να υποστούν τις συνέπειες του παγκόσμιου θριάμβου της νεοτερικότητας. Κι έτσι, η ανάγκη πλέον είναι να βρεθούν (μάταια, όπως φαίνεται) τοπικές λύσεις σε παγκόσμιου χαρακτήρα προβλήματα. Η παγκόσμια διάχυση της νεοτερικότητας έχει προκαλέσει τη δημιουργία συνεχώς αυξανόμενων κατηγοριών ανθρώπων οι οποίοι στερούνται τα απαραίτητα μέσα επιβίωσης, ενώ ο πλανήτης μας διαθέτει όλο και λιγότερο χώρο για να τους εγκαταστήσει. Εξ ου και οι καινούργιες ανησυχίες αναφορικά με τους “μετανάστες” και τους “πολιτικούς πρόσφυγες”, αλλά και ο όλο και σημαντικότερος ρόλος που οι “φόβοι ασφαλείας” παίζουν στη σύγχρονη πολιτική θεματολογία. Η δυστοπία του Καλαμβρέζου φλερτάρει με την ποιητική αφαίρεση του Μίλτον, αλλά πατάει γερά πάνω στα θεωρητικά θεμέλια που πραγματεύεται ο Μπάουμαν, ο οποίος είχε ουσιαστικά μιλήσει πρώτος για τους χαμένους της νέας νεωτερικότητας.

Με οξυδέρκεια, ο Διονύσης Καλαμβρέζος “αναλύει” τις πολλαπλές συνέπειες που έχει επιφέρει ο μείζων αυτός μετασχηματισμός στη σύγχρονη πολιτική και κουλτούρα. Η διεισδυτική ανάλυση του σε πολλά και πυκνά επεισόδιά που εκτυλίσσονται στη Νέα Υόρκη του όχι και πολύ μακρινού μέλλοντος, καταδεικνύει ότι στο πρόβλημα της αντιμετώπισης των “ανθρώπινων απορριμμάτων” βρίσκεται το κλειδί για την κατανόηση αρκετών από τα ανεξήγητα φαινόμενα που χαρακτηρίζουν τη συλλογική ζωή των σημερινών ανθρώπων -από τις στρατηγικές παγκόσμιας κυριαρχίας μέχρι τις πιο ιδιωτικές πτυχές των ανθρώπινων σχέσεων.

Με τεκμηριωμένο λόγο και ενίοτε δαιδαλώδη πλοκή μας προσφέρει ένα βιβλίο που είναι επίκαιρο περισσότερο από ποτέ καθώς συνδέεται άμεσα με τα περισσότερα των ζητημάτων της εποχής μας. Ο εικονικός εφιάλτης φαίνεται τόσο επίκαιρος μα και τόσο οικείος.

Τεύχος 664 (Οκτώβριος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>