Αναστάσιος Καράμπαμπας

Στα ίχνη των Εβραίων της Ελλάδας

εκδ. Ψυχογιός, 2022, σελ.: 320, τιμή: 19,90 €

Ίσως σε καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα η εβραϊκή παρουσία δεν παρουσιάζει τέτοια ποικιλομορφία και ενδιαφέρον όσο στην Ελλάδα. Οι πρώτοι Εβραίοι εγκαθίστανται στην Ελλάδα πιθανόν τον 6ο αιώνα π. Χ., μετά την καταστροφή του Πρώτου Ναού της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλώνιους. Στο πέρασμα των αιώνων, προσπαθούν να προσαρμοστούν ζώντας κάτω από διάφορους κατακτητές: Μακεδόνες, Ρωμαίους, Βυζαντινούς, Οθωμανούς, Γάλλους, Άγγλους, Βούλγαρους, Γάλλους και Γερμανούς. Οι αρχαιότεροι Ιστραηλίτες της Ελλάδας (Ρωμανιώτες), οι Εβραίοι της Ιβηρικής χερσονήσου (Σεφαραδίτες) καθώς και οι Ασκεναζίτες της Ανατολικής Ευρώπης και της Ιταλίας σχηματίζουν τον πολύπτυχο και δυναμικό ελληνικό εβραϊσμό.

Πιθανόν πρόκειται για τις παλαιότερες εβραϊκές κοινότητες επί ευρωπαϊκού εδάφους. Ένα μοναδικό και πολύχρωμο μωσαϊκό κοινοτήτων, στο οποίο καθεμία αποτελεί αναπόσπαστη ψηφίδα, με τη δική της συναρπαστική ιστορία. Η Θεσσαλονίκη ως η Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων, τα Ιωάννινα ως πρωτεύουσα των Ρωμανιωτών, τα Χανιά, η Κέρκυρα, η Ζάκυνθος, η Ρόδος, το Διδυμότειχο, η Χαλκίδα, η Κομοτηνή, η Λάρισα, o Bόλος, η Καβάλα, η Αθήνα, όλες μαζί αλλά και κάθε κοινότητα ξεχωριστά αναδεικνύονται ως αναπόσπαστο κομμάτι του Ελληνισμού και της πλούσιας ιστορίας της χώρας.

Με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους το 1830 και τη σταδιακή επανάκτηση των εδαφών προς τον βορρά, οι ελληνικές κυβερνήσεις καταλαβαίνουν εξαρχής τα πλεονεκτήματα της παρουσίας των εβραϊκών κοινοτήτων στην επικράτεια. Στις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Θεσσαλονίκη με 54.000 Εβραίους, δηλαδή περίπου το 30% των κατοίκων της. Στο Ολοκαύτωμα χάνεται σημαντικό κομμάτι της εβραϊκής Ιστορίας της Ελλάδας. Η ανασύσταση των κοινοτήτων την επομένη της γενοκτονίας είναι σχεδόν αδύνατη. Σήμερα, μόνο 4.500 Εβραίοι εξακολουθούν να ζουν στην Ελλάδα, από τους οποίους οι 2.500 βρίσκονται στην Αθήνα.

Μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα η Ιστορία των Ελλήνων Εβραίων παρέμενε στη σκιά και στη σιωπή. Οι λίγες μονογραφίες δεν μπορούσαν να καλύψουν ένα μεγάλο κενό, με αποτέλεσμα ένα δυναμικό τμήμα του ελληνισμού να μένει στο περιθώριο της ιστοριογραφίας. Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ιστοριογραφική έκρηξη, όπως και έκρηξη της μνήμης. Έχει εκπονηθεί ένα πλήθος μελετών για διάφορες εβραϊκές κοινότητες, ενώ εκδόθηκε μεγάλος αριθμός βιβλίων.

Στον τομέα της γενικής Ιστορίας των Ελλήνων Εβραίων το κενό έρχεται να καλύψει το βιβλίο του Αναστάσιου Καράμπαμπα, ο οποίος με γλαφυρή και τεκμηριωμένη γραφή  παρουσιάζει μια πλήρη εικόνα της ιστορίας των Εβραίων της Ελλάδας, μέσα από μαρτυρίες, φωτογραφίες, ποιήματα και τραγούδια, από τη στιγμή που εμφανίστηκαν στον ελλαδικό χώρο μέχρι το Ολοκαύτωμα και μετέπειτα. Με αφετηρία τη Θεσσαλονίκη παρουσιάζεται η πορεία των κοινοτήτων της χώρας. Στο τέλος ο συγγραφέας μας προσφέρει μια εικόνα των αρχείων του γαλλοεβραϊκού δικτύου σχολείων της Alliance Israélite Universalle, που υπήρχε στην Ελλάδα πριν από το Ολοκαύτωμα.

Επιχειρείται, επίσης, να αναδειχτεί σε όλο της το εύρος η συμβολή των Ελλήνων Εβραίων στην οικονομική, πολιτιστική, πνευματική και πολιτική ζωή της Ελλάδας, αλλά και να «αποκαλυφθούν» οι χρυσές και οι μαύρες σελίδες της συμβίωσης των Ελλήνων Εβραίων με τους χριστιανούς.

Τεύχος 661 (Ιούλιος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>