Timothy Snyder, Katherine Younger (επιμέλεια)

Τα Βαλκάνια ως Ευρώπη (1821-1914)

εκδ. Επίκεντρο 2021, σελ.: 336, τιμή: 18,00 €

Τα Βαλκάνια δεν είναι απλώς μια περιφέρεια της Ευρώπης που ανακαλεί συνειρμούς «οπισθοδρόμησης» αλλά αντιθέτως είναι ο «προπομπός» εξελίξεων που παρατηρήθηκαν στη συνέχεια στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Για τον Τίμοθι Σνάιντερ –καθηγητή Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Υale–, είναι η Σερβία και η Ελλάδα, τα «πρώτα γνήσια έθνη-κράτη» της νεωτερικής εποχής και όχι η Γαλλία, όπως συνήθως υποστηρίζεται. Εξάλλου, συνεχίζει, η «ενοποίηση» της Ελλάδας και της Σερβίας συνέβη περίπου μισό αιώνα νωρίτερα από αυτήν της Γερμανίας ή της Ιταλίας και, κατά συνέπεια , ο ιστορικός που επιθυμεί να διερευνήσει τη διαδικασία συγκρότησης του έθνους-κράτους θα πρέπει πρώτα να στραφεί στα Βαλκάνια και στη συνέχεια να αφουγκραστεί την «ηχώ» των εξελίξεων αυτών στην υπόλοιπη Ευρώπη. Έχει έρθει πλέον η ώρα, τονίζει εμφατικά ο Σνάιντερ, να δούμε «Τα Βαλκάνια ως Ευρώπη».

Oι εθνικές επαναστάσεις στα Βαλκάνια δεν έκριναν εκ των προτέρων ποια έθνη ήταν συγκροτημένα και ποια θα αποκτούσαν κρατική οντότητα, αλλά πρόσφεραν  ένα πρότυπο, ένα μοντέλο δηλαδή, που μας είναι γνωστό σε άλλα, μη ευρωπαϊκά, ιστορικά συμφραζόμενα, ως αντιιμπεριαλιστικό ή αντιαποικιακό. Η ολοκλήρωση των βαλκανικών εθνών-κρατών, μια διαδικασία που ξεκίνησε στις αρχές του 19ου αιώνα, προϋπόθετε και εντέλει βασίστηκε στη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η σχέση μεταξύ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των εθνικών κινημάτων και, αργότερα, οι σχέσεις μεταξύ των παλαιών ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών και των νεότευκτων ανεξάρτητων βαλκανικών κρατών μπορούν να κατανοηθούν με τους όρους που συνήθως χρησιμοποιούνται στη συζήτηση για την παγκόσμια Ιστορία, δηλαδή την αποικιοκρατία και την αντιαποικιοκρατία.

Στο δεύ­τε­ρο μι­σό του δε­κά­του ενά­του αιώ­να, τα βαλ­κα­νι­κά κρά­τη έγι­ναν ανε­ξάρ­τη­τα έθνη-κρά­τη. Κα­θώς πά­σχι­ζαν να πα­γι­ώ­σουν την εθνι­κή τους κυ­ρι­αρ­χία, οι χώ­ρες αυτές κοί­τα­ζαν πέ­ρα από τις πα­ρα­δο­σι­α­κές στρα­τη­γι­κές στον σχη­μα­τι­σμό κρα­τών, σε μια ανα­ζή­τη­ση για ένα εναλ­λα­κτι­κό όρα­μα εμπνευ­σμέ­νο από τον μι­λι­τα­ρι­σμό και την εθνι­κή πο­λι­τι­κή οικο­νο­μία με αυτό τον τρό­πο, όχι μό­νο πέ­τυ­χαν με δι­κούς τους όρους, αλ­λά άλ­λα­ξαν την Ευρώ­πη και τον κό­σμο από το 1912-1914 και με­τά. Κα­θώς εξα­σθέ­νι­ζε η Οθω­μα­νι­κή Αυτο­κρα­το­ρία και εφαρ­μό­ζο­νταν όλο και πε­ρισ­σό­τε­ρες μορ­φές άτυ­πης δι­πλω­μα­τί­ας από τις ισχυ­ρές Δυ­νά­μεις στον χώ­ρο της, με­τα­σχη­μα­τί­στη­καν πα­ράλ­λη­λα οι σχέ­σεις με­τα­ξύ ταυ­τό­τη­τας και γε­ω­πο­λι­τι­κής.

Ο συλλογικός τόμος δοκιμίων που επιμελήθηκαν οι ιστορικοί Τίμοθι Σνάιντερ και Κάθριν Γιάνγκερ το­πο­θε­τεί τα Βαλ­κά­νια στο επί­κε­ντρο των ευρω­πα­ϊ­κών εξε­λί­ξε­ων όχι ως μια προ­βλη­μα­τι­κή συ­γκρου­σι­α­κή ζώ­νη, αλ­λά ως μια κα­τε­ξο­χήν πε­ρι­φέ­ρεια της Ευρώ­πης. Αντί­θε­τα με τις υπάρ­χου­σες στε­ρε­ο­τυ­πι­κές από­ψεις, οι συγ­γρα­φείς του τό­μου αυτού υπο­στη­ρί­ζουν ότι τα Βαλ­κά­νια δεν υστε­ρού­σαν συ­γκρι­τι­κά με την υπό­λοι­πη Ευρώ­πη, αλ­λά σε πολ­λές πε­ρι­πτώ­σεις προ­η­γή­θη­καν και προ­έ­βλε­ψαν πολ­λές δυ­τι­κο­ευ­ρω­πα­ϊ­κές εξε­λί­ξεις στις δε­κα­ε­τί­ες πριν και με­τά το 1900. Σε έξη κεφάλαια προσφέρουν αναλύσεις και τεκμηριωμένες παρατηρήσεις, οι οποίες φωτίζουν όψεις της βαλκανικής Ιστορίας που δεν έχουν αποσπάσει το επιστημονικό ενδιαφέρον που τους αναλογεί, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά πλευρές της εθνικής ιδεολογίας και της κρατικής πολιτικής. Η έκδοση εμπλουτίζει σημαντικά την ελληνόφωνη βαλκανική βιβλιογραφία.

Τεύχος 660 (Ιούνιος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>