Richard J. Evans

Θεωρίες συνωμοσίας για τον Χίτλερ
Το Τρίτο Ράιχ και η παρανοϊκή φαντασία

Μετάφραση: Ελένη Αστερίου

εκδ. Αλεξάνδρεια, 2022, σελ.: 262, τιμή: 19,93 €

Θεωρίες συνωμοσίες υπάρχουν από αμνημονεύτων χρόνων, αλλά μόλις τους τελευταίους λίγους αιώνες και κυρίως μετά τον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση έχουν αποκτήσει τα γνωρίσματα με τα οποία είμαστε εξοικειωμένοι τα τελευταία χρόνια λόγω της αδιάκοπης διάδοσής τους χάρη στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, στο Διαδίκτυο και στους φανταστικούς κόσμους των τηλεοπτικών σειρών και των ταινιών του Χόλυγουντ.

Η αναβίωση θεωριών συνωμοσίας για τον Χίτλερ είναι μέρος μιας ευρύτερης τάσης, στην οποία διάφορες επιρροές συνενώνονται για να συσκοτίσουν τα όρια ανάμεσα στην αλήθεια και την επινόηση ή μάλλον για να παρουσιάσουν εναλλακτικές «αλήθειες», που η καθεμία εμφανίζει τις δικές της οιονεί αποδείξεις για να υποστηρίξει τους ισχυρισμούς τους. Κάθε κοινότητα εναλλακτικής γνώσης έχει τη δική της αλήθεια. Μερικές φορές, όπως στις θεωρίες συνωμοσίας για την επιβίωση του Χίτλερ, για την πτήση του Ες στη Βρετανία ή για τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ, υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί μεταξύ τους ισχυρισμοί. Ένα από τα πιο ανησυχητικά γνωρίσματα μερικών θεωριών συνωμοσίας είναι η εμφανής πεποίθηση ότι δεν έχει σημασία αν είναι αληθινές ή όχι. Όμως αυτό έχει σημασία. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να δούμε τι πραγματικά συνέβη στην Ιστορία.

Οι συνωμοσίες πραγματικές ή φανταστικές, δεν ήταν εξολοκλήρου ξένες στον κόσμο των ναζιστών. Οι ιστορικοί έχουν εντοπίσει μερικές για τις οποίες θεωρούν ότι επηρέασαν τον Χίτλερ, μερικές για τις οποίες θεωρούν ότι ο ιθύνων νους ήταν ο Χίτλερ και μερικές στις οποίες ο Χίτλερ συμμετείχε ενεργά. Στη ναζιστική Γερμανία ο ευρύς διευθυνόμενος από το κράτος προπαγανδιστικός μηχανισμός διέδιδε τεράστιες ποσότητες «ψευδών ειδήσεων», και ο Χίτλερ προσπαθούσε σταθερά να παραπλανήσει τους ανθρώπους τόσο εντός της Γερμανίας όσο και στο εξωτερικό για τις πραγματικές προθέσεις των ναζί. Θεωρίες από καιρό απαξιωμένες έχουν λάβει νέα πνοή χάρη σε υποτιθέμενα καινούργια τεκμήρια και προσεγγίσεις, στην πολλαπλασιαστική ισχύ των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και στη μειωμένη επιρροή των παραδοσιακών πηγών έγκυρης γνώσης.

Από τους γνωστότερους ιστορικούς του Τρίτου Ράιχ, ο Ρίτσαρντ Έβανς δεν ασχολείται με πραγματικές συνωμοσίες. Ασχολείται με το πώς η παρανοϊκή φαντασία ασχολείται με τον Χίτλερ και τους ναζιστές. Εξετάζει πέντε από τις πιο πολυσυζητημένες και ανθεκτικές θεωρίες συνωμοσίας για τη ναζιστική περίοδο –συμπεριλαμβανομένων εκείνων που στήριξαν αρχικά την άνοδο του Χίτλερ– υποβάλλοντάς τες σε εξονυχιστικό έλεγχο: ότι οι Εβραίοι συνωμοτούσαν για να ανατρέψουν τον πολιτισμό, σύμφωνα με τα διαβόητα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών· ότι ο γερμανικός στρατός «χτυπήθηκε πισώπλατα» από σοσιαλιστές και Εβραίους το 1918· ότι οι κομμουνιστές έκαψαν το Ράιχσταγκ το 1933 για να πάρουν την εξουσία· ότι η μυστηριώδης πτήση του Ρούντολφ Ες στη Βρετανία το 1941 είχε εγκριθεί από τον Χίτλερ, ώστε να διαπραγματευτεί όρους ειρήνης που απέκρυψε ο Τσώρτσιλ· και ότι ο Χίτλερ δραπέτευσε από το καταφύγιό του στο Βερολίνο το 1945 και κρύφτηκε στη Νότιο Αμερική.

Πρόκειται για ένα βιβλίο για την εποχή της «μετα-αλήθειας».

Τεύχος 659 (Μάιος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>