Μιχάλης Μ. Παντουβάκης

Στρατός και εθνικό ζήτημα στην Ελλάδα (1880-1909)
Από την αναδιοργάνωση στην παρέμβαση

εκδ. Ασίνη 2019, σελ.: 468, τιμή: 18,00 €

Η πρώτη ουσιαστική προσπάθεια για τη δημιουργία τακτικού στρατού στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε μετά την άφιξη του Καποδίστρια το 1828.  Όταν ανέλαβε Κυβερνήτης, ο πόλεμος για την απελευθέρωση διεξαγόταν στην ξηρά από 20.000-30.000 ατάκτους και στη θάλασσα από 15.000-20.000 ναυτικούς, που πολεμούσαν υπό τη διοίκηση δυσανάλογου μεγάλου αριθμού αξιωματικών. Ο Καποδίστριας αποφάσισε τη σταδιακή οργάνωση αυτών των στρατευμάτων σε τακτικό στρατό, με τη διατήρηση του παλαιού σχήματος των ατάκτων στρατιωτικών σχημάτων, εντάσσοντάς τα σε ημιτακτικούς σχηματισμούς και μετασχηματίζοντάς τα βαθμιαία σε τακτικό στρατό.

Την μετεξέλιξη του ατάκτου ή ημιτακτικού στρατού σε τακτικό δυτικού τύπου διεκπεραίωσαν το 1833 οι αντιβασιλείς του ανήλικου τότε Όθωνα. Πέτυχαν τη δημιουργία ενός στρατού αποσυνδεδεμένου από την αρματολική παράδοση και από τις μνήμες των εμφυλίων συγκρούσεων. Οι δύο πρώτες δεκαετίες της βασιλείας του Γεωργίου Α΄ πέρασαν χωρίς κάποια σοβαρή προσπάθεια αναδιοργάνωσης του στρατού. Παράλληλα, οι επεμβάσεις της πολιτικής είχαν γίνει καθιερωμένη συνήθεια, ενώ η δυνατότητα που είχαν από το 1864 οι αξιωματικοί να πολιτεύονται κλόνιζε σοβαρά τη στρατιωτική πειθαρχία.

Η άνοδος τον 19ο αιώνα των κινημάτων ανεξαρτησίας στα Βαλκάνια, με την παράλληλη ανάπτυξη άλλων εθνικισμών στην περιοχή επηρέασαν αναπόφευκτα το ελληνικό κράτος. Η δημιουργία με τη συνθήκη του Βερολίνου τον Ιούλιο του 1878, της βουλγαρικής ηγεμονίας άλλαξε τα δεδομένα. Η κατάσταση του στρατού το 1878 ήταν απογοητευτική. Δεν διέθετε καν συντάγματα πεζικού, αλλά μόνο δύο ίλες, που διοικούνταν από ένα ταγματάρχη. Η δύναμη του ανερχόταν μαζί με την χωροφυλακή σε 12.000 άνδρες περίπου. Πέρα από την αριθμητική ανεπάρκεια, υπήρχαν σοβαρές ελλείψεις και σε πολεμικό υλικό.

Ο Μιχάλης Π. Παντουβάκης στο βιβλίο του ερευνά την αναδιοργάνωση και τον εκσυγχρονισμό του στρατού που επιχειρήθηκαν την περίοδο της διακυβέρνησης της χώρας από τον Χαρίλαο Τρικούπη και συνεχίστηκαν από τις επόμενες κυβερνήσεις έως το κίνημα στο Γουδί. Διερευνά τους λόγους και τους μηχανισμούς μέσα από τους οποίους ο έως τότε ανίσχυρος και δέσμιος των πελατειακών σχέσεων ελληνικός στρατός κατάφερε σε διάστημα τριών δεκαετιών να αμφισβητήσει την πολιτική εξουσία και να παρέμβει δυναμικά στην πολιτική ζωή της χώρας. Παράλληλα αναδεικνύει την επιρροή του αλυτρωτισμού στους στρατιωτικούς αυτή την κρίσιμη περίοδο για το εθνικό ζήτημα, δίνοντας έμφαση στον τρόπο με τον οποίο οι ίδιοι οι αξιωματικοί αντιλαμβάνονταν τον ρόλο τους απέναντι στη Μεγάλη Ιδέα. Εξετάζει τις ιδιωτικές, ατομικές ή συλλογικές, πρωτοβουλίες για ένοπλη δράση καταγράφοντας την αλληλεπίδραση ανάμεσα στους στρατιωτικούς και την πολιτική εξουσία, ενώ απαντά σε ερωτήματα που περιστρέφονται γύρω από την ίδια τη διαδικασία ανασυγκρότησης του στρατού, τους λόγους που οδήγησαν την πολιτική εξουσία σε αυτήν την επιλογή, τις δυσκολίες που αντιμετώπισε και τους σχεδιασμούς που υπήρχαν για την πραγματοποίησή της, τα βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα αποτελέσματά της, καθώς και τις ενέργειες μέσα από τις οποίες ο στρατός άρχισε να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες προκειμένου να παίξει ενεργό ρόλο στην κεντρική πολιτική σκηνή.

Τεύχος 655 (Ιανουάριος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>