Κωνσταντίνος Δ. Βλάσσης

Οι τελευταίες ημέρες του Αρμοστή
Ο Αριστείδης Στεργιάδης και η Μικρασιατική καταστροφή

εκδ. Οξύ – Brainfood, 2022, σελ.: 176, τιμή: 12,90 €

Από την αρχή των διαπραγματεύσεων με την Αντάντ (Φεβρουάριος 1919) για την ελληνική απόβαση στη Σμύρνη ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε αποφασίσει να αναθέσει στον Αριστείδη Στεργιάδη την πολιτική διοίκηση της περιοχής. Εκείνος όμως απαντούσε αρνητικά προφασιζόμενος λόγους υγείας. Πραγματικός λόγος της άρνησής του όμως ήταν η πεποίθησή του ότι η ελληνική επιχείρηση στη Μικρά Ασία με τις “ευλογίες” των Συμμάχων επρόκειτο να εξελιχθεί σε πόλεμο εξόντωσης με την Τουρκία από τον οποίο η Ελλάδα θα έβγαινε βαρύτατα πληγωμένη. Τα αιματηρά γεγονότα όμως κατά την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη και οι πιέσεις του Βενιζέλου από το Παρίσι έκαναν τον Στεργιάδη ν’ αλλάξει γνώμη και να μεταβεί τελικά στη Σμύρνη (19 Μαΐου 1919). Η απόφαση Βενιζέλου προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στο των Φιλελευθέρων, καθώς δινόταν ένα τόσο σημαντικό αξίωμα σε κάποιον που δεν ήταν υψηλό κομματικό στέλεχος. Ωστόσο, με την ανάληψη των καθηκόντων του έγινε ευμενώς δεκτός τόσο από τον Τύπο όσο κι από την κοινή γνώμη. Οι εντολές του Βενιζέλου ήταν ξεκάθαρες: όλοι έπρεπε να υπακούν στις οδηγίες και τις διαταγές του Στεργιάδη. Ο υπουργός Εξωτερικών Αλέξανδρος Διομήδης τον σύστηνε με τα καλύτερα λόγια στους αντιπροσώπους των Συμμάχων. Οι ανταποκριτές των ξένων εφημερίδων εκφράζονταν με θετικά σχόλια για την αμεροληψία του Έλληνα Ύπατου Αρμοστή.

Αμέσως μετά τραγικά γεγονότα του Αυγούστου 1922, ο Στεργιάδης καταδείχτηκε στην κοινή γνώμη ως βασικός υπαίτιος της εθνικής καταστροφής. Οι διάφορες μαρτυρίες καθώς και τα πλήθος στοιχεία ή επεισόδια με τον ίδιο πρωταγωνιστή, συνέτειναν στην αποκάλυψη του εξαιρετικά ιδιόμορφου χαρακτήρα που τον διέκρινε.

Με επίκεντρο το αμφιλεγόμενο πρόσωπο του Στεργιάδη, ξετυλίγεται η εξιστόρηση των τραγικών ημερών του Αυγούστου του 1922 μέσω της αλληλογραφίας των αρμοδίων αρχών από το πολεμικό μέτωπο και το Γενικό Στρατηγείο στη Σμύρνη μέχρι την Ύπατη Αρμοστεία Σμύρνης και την κυβέρνηση στην Αθήνα.

Με τη βοήθεια αρχειακών πηγών και άγνωστων μέχρι σήμερα επίσημων εγγράφων, ο  Κωνσταντίνος Δ. Βλάσσης στο βιβλίο του αναδεικνύει νέες ανεξερεύνητες πτυχές του όλου δράματος.

Στο σύντομο διάστημα των 14 ημερών από την κεμαλική επίθεση ως την κατάληψη της Σμύρνης, αποκαλύπτονται η αλληλογραφία του Ύπατου Αρμοστή με την κυβέρνηση, οι πληροφορίες και οι προτάσεις που υπέβαλε, η κυβερνητική κρίση που ξέσπασε, η πρωτοβουλία για μια ενδεχόμενη Συμμαχική επέμβαση στην πόλη της Σμύρνης και η πρωτόγνωρη κατάσταση που διαμορφώθηκε με τους πρόσφυγες που συνέρρευσαν.

Παράλληλα, επιχειρείται μια αξιολόγηση των μεταγενέστερων εξηγήσεων του Ύπατου Αρμοστή που οδηγεί στην άρση εσφαλμένων εντυπώσεων και παγιωμένων κρίσεων για τη Μικρασιατική Καταστροφή, με άξονα και το πολύτιμο υλικό από το σχετικά ανεκμετάλλευτο Αρχείο του Στεργιάδη.

Έναν αιώνα μετά την τραγωδία που έπληξε τον μικρασιατικό και θρακικό ελληνισμό, η ιστορική έρευνα συνεχίζει να παρουσιάζει ευκαιρίες που ρίχνουν νέο φως στις τότε εξελίξεις. Το ανέκδοτο υλικό είναι ευρύ σε όγκο και το βιβλίο αυτό ένα κατεξοχήν προϊόν άγνωστων πληροφοριών και δεδομένων.

Τεύχος 652 (Οκτώβριος 2022)

Δείτε Περισσότερα >>