Κυριακή Πετράκου
Η εικόνα της γυναίκας στο νεοελληνικό θέατρο

Εκδ. Αιγόκερως, 2022, σελ.: 504, τιμή: 23,30 €

Οι ηθοποιοί έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πρόσληψη της δραματουργίας από το κοινό, αλλά, προκειμένου για το ελληνικό, και στη συγγραφή και εξέλιξή του, ιδίως στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου και τις πρώτες του 20ού αιώνα. Ο θαυμασμός για τις πρωταγωνίστριες-θιασάρχισσες που έγιναν αληθινές βεντέτες δημιούργησε προσδοκίες στους λόγιους του προ-περασμένου αιώνα ότι θα συντελούσαν στην αναγέννηση της θεατρικής τέχνης στην Ελλάδα. Συντέλεσαν όντως στην ανάπτυξη της εγχώριας δραματουργίας αλλά και της κριτικής. Είναι γεγονός ότι οι βεντέτες του 19ου αιώνα, η Πιπίνα Βονασέρα, η Ευαγγελία Παρασκευοπούλου και η Αικατερίνη Βερώνη, κατάφεραν να κεντρίσουν το ενδιαφέρον του κοινού, του Τύπου και της διανόησης, προκαλώντας σχόλια, συζητήσεις, έντονα συναισθήματα και προβληματισμούς σχετικά με την πορεία του θεάτρου. Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, ακόμη πιο αποφασιστικό ρόλο στη διάδραση με τη δραματογραφία έπαιξαν η Μαρίκα Κοτοπούλη και η Κυβέλη, που με τους θιάσους τους στράφηκαν και έστρεψαν την ελληνική δραματουργία στον μοντερνισμό.

Το βιβλίο της Κυριακής Πετράκου –ομότιμης καθηγήτριας θεατρολογίας του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ–, αφορά αποκλειστικά το δράμα. Άλλωστε η εικόνα της γυναίκας ως θεατρικού προσώπου, είναι κάτι που την έχει απασχολήσει στη θεατρολογική πορεία της.

Για πολλούς αιώνες οι γυναίκες ήταν σχεδόν αόρατες στην Ιστορία, ενώ, όταν άρχισε να συγκεντρώνεται σχετικό πληροφοριακό υλικό, αποδεικνύεται ότι ούτε ανενεργές, ούτε απούσες ήταν από τα ιστορικά γεγονότα. Στην Ιστορία του πολιτισμού η κοινωνική τάξη πραγμάτων υπήρξε πατριαρχική και οι γυναίκες όλων των τάξεων, σε όλους τους πολιτισμούς και όλες τις εποχές κατά κανόνα –πλην κάποιων ειδικών εξαιρέσεων– βρίσκονταν σε υποδεέστερη θέση. Δεν είναι παράξενο ότι κάποιου είδους φεμινιστική διαμαρτυρία στο θέατρο συναντάται από καταβολής, π.χ. στη Μήδεια του Ευριπίδη. Συνεπώς, μια φεμινιστική και έμφυλη προοπτική στη σημερινή εποχή είναι αναπόφευκτη. Σε έναν βαθμό είναι αναπόφευκτη και στο νεοελληνικό θέατρο, αν ληφθεί υπόψη πως και αυτό αρχίζει με ένα γυναικείο όνομα και μια γυναικεία εξέγερση: Ερωφίλη του Γεωργίου Χορτάτση. Αν ο Χορτάτσης είναι ο πατέρας ή ο γενάρχης του νεοελληνικού θεάτρου, η Ερωφίλη είναι η μητέρα του.

Ως τα τέλη του 20ού αιώνα, στο νεοελληνικό θέατρο, η γυναίκα παρόλη τη χειραφέτηση, εξακολουθούσε να αυτοκαθορίζεται μέσα από τον κοινωνικό ρόλο και τον ανδροκεντρικό προσανατολισμό της. Ενώ στον διεθνή χώρο ο φεμινισμός από πολλές πλευρές του είχε βρει τη θεατρική του έκφραση, αψηφώντας την ανδροκρατική αντίδραση και διαμορφώνοντας τον δικό του λόγο, στον ελληνικό οι μελετητές συνάγουν ότι οι γυναίκες συγγραφείς δεν έχουν ουσιαστικά απομακρυνθεί από το αντρικό μοντέλο θεώρησης και ανατρεπτική οπτική τους παραμένει ζητούμενο. Την τελευταία εικοσαετία υπήρξε εξέλιξη, ιδίως από νεότερους συγγραφείς της γενιάς του ’90 και εφεξής και οι θεατρικές γυναίκες άλλαξαν και παρουσιάζονται στη δραματουργία δίχως (εμφανείς) έμφυλες διαφορές από τα αντρικά θεατρικά πρόσωπα.

Η Ιστορία των θεατρικών γυναικών περιέχει πολλές περιπτώσεις γυναικείας υποταγής όσο και εξέγερσης. Συχνά είναι κύριος άξονας και συχνότερα δευτερεύων. Οι συγγραφείς τους είναι σε μεγαλύτερο ποσοστό άντρες, πλην των τελευταίων δεκαετιών της σύγχρονης εποχής, οπότε το μήνυμα περιέχει στην καλύτερη περίπτωση μια μετρημένη προοδευτικότητα. Σε πολλές περιπτώσεις όμως η εικόνα μιλάει από μόνη της, ερήμην τρόπον τινά του συγγραφέα. Αυτές τις εικόνες η Κυριακή Πετράκου παρουσιάζει και αναλύει με πρωτότυπη και πολύπλευρη θεωρητική προσέγγιση. Δεν θέτει ερωτήματα για να τα απαντήσει καταλεπτώς, αλλά για να ανοίξει μια σειρά από κρίσιμα ζητήματα, συνοψίζοντας τις συζητήσεις, τις αναζητήσεις και τις αμφισβητήσεις αιώνων. Ένα βιβλίο που συναρπάζει τη σκέψη και του πιο απαιτητικού αναγνώστη.

Τεύχος 650 (Αύγουστος 2022)

Δείτε Περισσότερα >>