Στράτος Ν. Δορδανάς-Βάϊος Καλογρηάς
Οι ζωές των άλλων
Η Στάζι και οι Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Ανατολική Γερμανία (1949-1989)

εκδ. Επίκεντρο, 2020, σελ.: 280, τιμή: 18, 00 €

Η περίπτωση των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στην Ανατολική Γερμανία αποτελεί τη λιγότερο μελετημένη περίπτωση σε σχέση με τις κοινότητες των πολιτικών προσφύγων που μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου (1946-1949) διασκορπίστηκαν στις χώρες του ανατολικού συνασπισμού, στις λεγόμενες λαϊκές δημοκρατίες. Ίσως αυτό το μειωμένο ενδιαφέρον για τους Έλληνες της Ανατολικής Γερμανίας οφείλεται στον πολύ μικρό αριθμό όσων τελικά εγκαταστάθηκαν εκεί, τον μικρότερο από κάθε άλλη σοσιαλιστική χώρα, καθιστώντας τις γραπτές μαρτυρίες τους δυσεύρετη πηγή.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου των γνωστών πανεπιστημιακών, ασχολείται με το εξαιρετικού ενδιαφέροντος θέμα των «Ελλήνων της Στάζι», δηλαδή όσων στρατολογήθηκαν από την ανατολικογερμανική Κρατική Ασφάλεια ως σημαντικοί πράκτορες ή απλοί πληροφοριοδότες από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 έως και την πτώση του Τείχους το 1989. Παιδιά και νέοι που ενηλικιώθηκαν απότομα εξαιτίας του Εμφυλίου και με διαφορετικές παραστάσεις μετά την προώθησή τους στην Ανατολική Γερμανία, καθώς και μερικές δεκάδες μέλη του ΚΚΕ, βρέθηκαν παγιδευμένοι στα πλοκάμια της Στάζι (ή συνειδητά σε σχέση συνεργασίας) και προστέθηκαν στα μικρά ποσοστά πρακτόρων ξένης υπηκοότητας.

Οι συγγραφείς ερεύνησαν το αρχείο του πάλαι ποτέ παντοδύναμου Υπουργείου Κρατικής Ασφάλειας, γνωστότερου ως Στάζι, που από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 άνοιξε τις πύλες του στους ερευνητές και το οποίο δεν ήταν γνωστό στην ελληνική ερευνητική κοινότητα. Δεν επιχείρησαν μια ακόμη «δημοσιογραφική επιδρομή» στο εν λόγω αρχείο με σκοπό να  ανακαλυφθούν στενοί δεσμοί και υπόγειες συνεργασίες ελληνικών οικονομικών και πολιτικών ελίτ με τη Στάζι κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Aποφεύγουν επιμελώς την εντυπωσιοθηρία, αφήνοντας υπονοούμενα ή κάνοντας συνωμοσιολογικού τύπου αναφορές που κεντρίζουν εύκολα το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Αντίθετα επιτυγχάνουν να φωτιστούν πτυχές της ζωής των ξένων Ελλήνων, πολιτικών προσφύγων ως επί το πλείστον, υπό συνθήκες παραβίασης της ιδιωτικότητάς τους και καταστρατήγησης κάθε έννοιας ατομικού δικαιώματος. Αναζητούν τις αιτίες που προκάλεσαν το φαινόμενο Στάζι, τον εκμαυλισμό των συνειδήσεων και το  γενικευμένο σύστημα χαφιεδισμού, με άξονα αναφοράς την ετερόκλητη ομάδα των Ελλήνων της Ανατολικής Γερμανίας, την εξέλιξη των οποίων περιγράφουν επίσης με βάση εκτενές αρχειακό υλικό και συνεντεύξεις.

Το βιβλίο των Στράτου Ν. Δορδανά και Βάϊου Καλογρηά καλύπτει οπωσδήποτε ένα σημαντικό ιστοριογραφικό κενό αναφορικά με τους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες στην Ανατολική Γερμανία. Δεν πρόκειται, ωστόσο, για μια ακόμη γενική μελέτη για την πολιτική προσφυγιά στην υπερορία μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, καθώς εστιάζει περισσότερο στη διακρίβωση των όρων υπό τους οποίους η συγκεκριμένη ευάριθμη κοινότητα των πολιτικών προσφύγων περιλήφθηκε στις πρακτικές ενός αρτισύστατου πολιτικού συστήματος και αντιμετωπίστηκε με συγκεκριμένα εργαλεία πειθαναγκασμού από το ανατολικογερμανικό καθεστώς. Μέσα από τη μελέτη εξατομικευμένων περιπτώσεων επιχειρείται η κατανόηση της δομής και λειτουργίας ενός ολοκληρωτικού μηχανισμού ελέγχου και πειθάρχησης της κοινωνίας, που αποστολή του ήταν η μακροημέρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας, της «βιτρίνας» του ανατολικού συνασπισμού. Η έκδοση προλογίζεται από καθηγητή Ανδρέα Στεργίου.

Τεύχος 637 (Ιούλιος 2021)

Δείτε Περισσότερα >>