Έφη Γαζή
Άγνωστη χώρα, Ελλάδα και Δύση στις αρχές του 20ού αιώνα

Εκδόσεις Πόλις, 2020, ΣΕΛ.: 368, ΤΙΜΗ: 20,00 €

Το βιβλίο της Έφης Γαζή –καθηγήτριας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου– εξετάζει ένα ρεύμα ιδεών που τάραξε την ελληνική πνευματική, πολιτισμική αλλά και πολιτική ζωή στις αρχές του 20ού αιώνα. Πρόκειται για ιδέες που αφορούν τη σχέση της Ελλάδας με την Ευρώπη, αλλά και της Δύσης με την Ανατολή, σε μια κρίσιμη εποχή που σφραγίζεται από μεγάλες γεωπολιτικές μεταβολές. Στον πυρήνα του ρεύματος ιδεών, που εξετάζεται, βρίσκεται η θέση ότι η νεότερη Ελλάδα έχει υποστεί ένα είδος πολιτισμικής αποικιοποίησης με πολιτικές προεκτάσεις. Σύμφωνα με τους εκφραστές αυτών των ιδεών, οι νεότεροι Έλληνες, στην προσπάθειά τους να ανταποκριθούν στις προσδοκίες και στο πολιτισμικό πρότυπο των (Δυτικο)ευρωπαίων, έχουν υπονομεύσει τον ίδιο τους τον πολιτισμό, έχουν εγκαταλείψει κάθε δημιουργική πρωτοβουλία και έχουν μετατραπεί σε ένα είδος νεκροζώντανων προγόνων του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Η Έφη Γαζή εξετάζει τις όψεις του “αντιδυτικισμού”, τις αναπαραστάσεις των ξένων, την καχυποψία απέναντι στην ξενομανία, και την κριτική στη φραγκολατρεία των Ελλήνων της εποχής, ως μια διαδικασία συγκρότησης και κατανόησης του “εθνικού εαυτού”.

Η χαρτογράφηση των ιδεών αυτών πραγματοποιείται με άξονα το έργο και τη σκέψη του Αργύρη Εφταλιώτη (1849-1923), του Περικλή Γιαννόπουλου (1869-1910) και του Ίωνα Δραγούμη (1878-1920), ενώ συνεξετάζονται οι κύκλοι των συνομιλητών τους, οι ομοϊδεάτες και συνοδοιπόροι τους, αλλά και οι αντίπαλοί τους. Μελετώνται οι δημόσιες συζητήσεις και διαμάχες στις οποίες συμμετείχαν, με στόχο να κατανοηθεί καλύτερα η πνευματική τους παρακαταθήκη και ο αντίκτυπος των ιδεών τους.

Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζεται η έννοια της Ρωμιοσύνης και της Ιστορίας της όπως αποτυπώθηκε και αναδείχτηκε στο έργο του λογοτεχνικό, δοκιμιακό και ιστορικό έργο του Εφταλιώτη, ο οποίος επέκρινε την ελληνική ξενομανία και υποστήριξε την ανάγκη δημιουργίας μιας εθνικής πνευματικής παραγωγής. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται πως ο Γιαννόπουλος επεξεργάστηκε μια θεωρία αισθητικοποίησης του ελληνικού έθνους με στόνο την επιθετική και απόλυτα αρνητική κριτική στην υπαγωγή, του ελληνικού πολιτισμού στην Ευρώπη και την ανάγκη στροφής και έμπνευσης του πνευματικού κόσμου από τις πολλές και πλούσιες πτυχές του ελληνικού βίου, του ελληνικού τοπίου, της ελληνικής φύσης και του ελληνικού πολιτισμού. Στο τρίτο κεφάλαιο, η σκέψη και η δράση του Δραγούμη δείχνουν πως προγενέστερα ή σύγχρονά του θεωρητικά σχήματα και ιδέες για τη σχέση Ευρώπης και Ελλάδας, Δύσης και Ανατολής ανασυντίθενται μέσα σε μια κρίσιμη πολιτική συγκυρία που ξεκινάει από τον καιρό των εθνικών ανταγωνισμών για την Μακεδονία και φτάνει μέχρι τον Εθνικό Διχασμό και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Κομμάτια και θρύψαλα των ιδεών που μελετά το βιβλίο είναι ακόμα διάσπαρτα γύρω μας. Χάνονται και εμφανίζονται ξανά σε διαφορετικές στιγμές, από τη δεκαετία του 1930 μέχρι τις μέρες μας. Ανεξάρτητα από τις προθέσεις των εκφραστών τους και τις ιδιαιτερότητες της ιστορικής περιόδου στην οποία ανήκουν, αυτές οι ιδέες επιμένουν να επηρεάζουν τη σχέση μας με τη δική μας άγνωστη χώρα.

Τεύχος 633 (Μάρτιος 2021)

Δείτε Περισσότερα >>