Βάλτερ Πούχνερ
Το 1821 και το θέατρο. Από τη μυθοποίηση στην απομυθοποίηση.

Εκδόσεις Όταν, 2020, ΣΕΛ.: 530, ΤΙΜΗ: 24,00 €

Το 1821 είναι η πράξη δημιουργίας του ελληνικού εθνικού κράτους. Ιστορία ελληνική και ταυτοχρόνως ευρωπαϊκή, όπως άλλωστε και ο ελληνικός Διαφωτισμός από τη γέννησή του, ογδόντα περίπου χρόνια νωρίτερα. Η επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης, όπως κάθε άλλης, δεν μπορεί να νοηθεί με στρατιωτικούς όρους και ατομικούς ηρωισμούς, όπως γίνεται συνήθως μέσω μιας λαϊκίστικης εκτροπής της ιστορίας. Η επικράτηση των Ελλήνων έναντι ενός ασυγκρίτως ισχυρότερου εχθρού οφείλεται πρωτίστως σε ιδιαιτέρως ευφυείς πολιτικές στρατηγικές που αναπτύχθηκαν μέσα από έντονες, ακόμη και εμφύλιες συγκρούσεις μεταξύ των Ελλήνων. Η νικηφόρα έκβαση της Επανάστασης οφείλεται ακόμη στην υψηλή διακινδύνευση που επωμίστηκαν πολλά μέλη ποικίλων ηγετικών ομάδων των ελληνικών πληθυσμών. Επρόκειτο για διακεκριμένα άτομα, τα οποία ξεκινώντας την Επανάσταση είχαν πολλά να χάσουν.

Το θέατρο της εποχής οφείλει πολλά στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, την πνευματική δραστηριότητα των Φιλικών στις παραδουνάβιες χώρες αλλά και την καλλιτεχνική παραγωγή των ενετοκρατούμενων νησιών, της Κρήτης και του Ιονίου.

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός αποβλέποντας στην ανεξαρτησία των Ελλήνων, είχε ως κύριο μέλημά του την παιδεία, η οποία όμως αναπτύσσεται και μέσω του θεάτρου. Μεταφράζονται πρώτη φορά Γάλλοι και Ιταλοί δραματουργοί, και αναδεικνύονται συγγραφείς όπως οι Γεώργιος Λασσάνης, Ιωάννης Ζαμπέλιος, Αθανάσιος Χριστόπουλος και Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός. Το 1797 ο Ρήγας Βελεστινλής θέτει στη Χάρτα της Ελλάδος την παράσταση ενός αρχαίου θεάτρου, ενώ μεταφράζει και θεατρικά έργα.

Το θέατρο έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο ήδη στις προπαρασκευαστικές φάσεις της Επανάστασης του 1821, αφυπνίζοντας τη συνείδηση της εθνικής αυθυποστασίας και καλλιεργώντας τον πατριωτικό ενθουσιασμό, μέσα στο διδακτικό πνεύμα του Διαφωτισμού, που χρησιμοποιούσε με ιδιαίτερη επιτυχία τις σκηνικές παραστάσεις για την εμπέδωση των ιδεών της διοικητικής αυτοδιάθεσης, της εδαφικής ανεξαρτησίας και του εθνικού κράτους.

Ο πολυγραφότατος, με κορυφαία θέση στη μελέτη της ελληνικής θεατρικής επιστήμης, επίτιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Βάλτερ Πούχνερ στο βιβλίο του προσφέρει μια πλήρη εικόνα της θεατρικής δραστηριότητας πριν την Επανάσταση, επισημαίνοντας εμφατικά την σημαντική συμβολή της κοσμικής ερασιτεχνίας στις παραδουνάβιες πόλεις, την Οδησσό, και στο πρόγραμμα της Φιλικής Εταιρείας. Αναλύει παράλληλα τη φιλελληνική θεατρική παραγωγή στην Ευρώπη, καθώς και το ιστορικό της θεματολογίας του 1821 στην ευρωπαϊκή και νεοελληνική δραματογραφία. Το κεντρικότερο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην ελληνική δραματουργία κατά την περίοδο της Επανάστασης, ενώ πολύ μεγάλο ενδιαφέρον έχει η ανάδειξη της προσφοράς του θεάτρου σκιών με τις πατριωτικές και ηρωικές παραστάσεις του. Οφείλω να επισημάνω εδώ το επίσης εξαιρετικού ενδιαφέροντος και προκλητικού για περαιτέρω έρευνα κεφάλαιο που ασχολείται με τις θεατρικές παραστάσεις και τις συναφείς θεατροειδείς εκδηλώσεις, σχετικές με το σχολικό και ερασιτεχνικό θέατρο, που έχουν να δινόντουσαν με αφορμή το 1821.

Το βιβλίο του Βάλτερ Πούχνερ συνιστά μεγάλη συμβολή στην Ιστορία της Επανάστασης του 1821, η οποία συνεχώς ξαναγράφεται, εξελίσσεται, μετασχηματίζεται, εντάσσεται στα νέα δεδομένα της εποχής και προσαρμόζεται στα πολιτισμικά συμφραζόμενα ενός διαφορετικού, πλέον, κόσμου.

Τεύχος 632 (Φεβρουάριος 2022)

Δείτε Περισσότερα >>