Σοφία Λαΐου – Μαρίνος Σαρηγιάννης
Οθωμανικές αφηγήσεις για την Ελληνική Επανάσταση

Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 2019, ΣΕΛ.: 180, ΤΙΜΗ: 12,00 €

Τα τελευταία χρόνια έχει επισημανθεί ένα κενό που υπάρχει στην ελληνική ιστοριογραφία όσον αφορά στον τρόπο που οι Οθωμανοί αντιμετώπισαν της Ελληνική Επανάσταση. Για δεκαετίες το κενό καλυπτόταν μόνο από το βιβλίο του Νικηφόρου Μοσχόπουλου που εκδόθηκε το 1960 και βασιζόταν στην αφήγηση του ιστορικού Τζεβντέτ Πασά, γραμμένη στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Οι πρόσφατες εκδόσεις, ωστόσο, των κειμένων οθωμανών ιστοριογράφων (αλλά και προσωπικών μαρτυριών) που αναφέρονταν στην Ελληνική Επανάσταση και που αποτέλεσαν τις πηγές του Τζεβντέτ Πασά ανέδειξαν την ανάγκη να ξαναγραφεί –υπό το πρίσμα των νέων πηγών– ένα από τα κεφάλαια της Επανάστασης, που αναφέρεται στην οθωμανική πρόσληψή της.

Σε γενικές γραμμές, και τουλάχιστον μέχρι την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, οι οθωμανοί λόγιοι ερμήνευαν τα διάφορα επαναστατικά κινήματα με κοινωνικούς μάλλον παρά με εθνικούς όρους, δηλαδή ως αποτυχία της τρέχουσας πολιτικής κατάστασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που θα μπορούσαν να προληφθούν (ή αντίστοιχα να αποφευχθούν στο μέλλον) αν λαμβάνονταν τα κατάλληλα μέτρα εξυγίανσης της δικαιοσύνης. Η ερμηνεία αυτή βασίζεται σε ένα κλασσικό σχήμα της οθωμανικής πολιτικής σκέψης που ανάγεται στην αντίστοιχη περσική.

Μαζί με την οθωμανική πολιτική σκέψη εξελίχτηκε και η οθωμανική ιστοριογραφία. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η συγγραφή της Ιστορίας ήταν κατά κύριο λόγο ζήτημα της ίδιας της εξουσίας. Από τη συγγραφή πονημάτων που στόχευαν τον εκθειασμό της βασιλείας συγκεκριμένων σουλτάνων έως την καταγραφή γεγονότων που εκτείνονταν σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους κατ’ εντολή της Υψηλής Πύλης, η ενασχόληση με το παρελθόν δεν αφήνονταν στην τύχη. Και στις δυο περιπτώσεις αναλάμβαναν την αποτύπωση του παρελθόντος αλλά και του παρόντος αξιωματούχοι του Παλατιού και ανώτατοι ουλεμάδες που διορίζονταν τον 16ο αιώνα στο αξίωμα του σεχναμετζί (στην πρώτη περίπτωση) και τον 18ο αιώνα σε αυτό του βακανουβίς. Η επίσημη, επομένως, αντιμετώπιση της Ελληνικής Επανάστασης και η ένταξή της στην αλυσίδα των πολιτικών εξελίξεων με επίκεντρο την Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν έργο των βακανουβίς.

Στην σχετική με την Ελληνική Επανάσταση βιβλιογραφία απουσίαζε η οθωμανική πλευρά. Στο βιβλίο της Σοφίας Λαΐου και του Μαρίνου Σαρηγιάννη, για πρώτη φορά παρουσιάζεται με συστηματικό τρόπο η πρόσληψη της Επανάστασης από την οθωμανική πολιτική ελίτ. Από την εξέλιξη της οθωμανικής πολιτικής σκέψης έως την ερμηνεία των γεγονότων της Επανάστασης, από τους ιστοριογράφους της Υψηλής Πύλης (Σανί-ζαντέ, Εσάτ και Μπαχίρ Εφέντη, Τζεβντέτ Πασά) το βιβλίο αναδεικνύει τους τρόπους που η Ελληνική Επανάσταση επέδρασε στην οθωμανική πολιτική ορολογία και σκέψη. Απέναντι στα κείμενα των επίσημων ιστοριογράφων οι συγγραφείς αναδεικνύουν παράλληλα την ανέκδοτη μαρτυρία του Γιουσούφ Μπέη, αξιωματούχου της Υψηλής Πύλης και αυτόπτη μάρτυρα των γεγονότων στην Πελοπόννησο, η μετάφραση της οποίας εκδίδεται στο δεύτερο μέρος. Γνώστης της επίσημης εκδοχής για την Επανάσταση, ο Γιουσούφ Μπέης άφησε μια σπάνια πρωτοπρόσωπη αφήγηση, όπου η αμεσότητα και οι συναισθηματικές εξάρσεις συνυπάρχουν με την αίσθηση της πολιτικής ανωτερότητας ενός Οθωμανού αξιωματούχου, και όπου η αυτοκρατορική πολιτική συνείδηση έρχεται αντιμέτωπη με την εθνική ιδεολογία.

Τεύχος 630 (Δεκέμβριος 2020)

Δείτε Περισσότερα >>