Anne Applebaum
Ο κόκκινος λιμός
Ο πόλεμος του Στάλιν εναντίον της Ουκρανίας

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Γεώργιος-Μενέλαος Αστερίου

Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2019, ΣΕΛ.: 512, ΤΙΜΗ: 24,38 €

Το 1929 ο Στάλιν εγκαινίασε την κολεκτιβοποίηση της γεωργίας, στην πράξη μια δεύτερη ρωσική επανάσταση, η οποία εξανάγκασε εκατομμύρια αγρότες να αποποιηθούν τη γη τους και να ενταχθούν σε κολχόζ. Το αποτέλεσμα ήταν ένας καταστροφικός λιμός, ο πιο φονικός στην ευρωπαϊκή ιστορία. Τουλάχιστον πέντε εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν στην ΕΣΣΔ την περίοδο 1931-1933. Αντί να στείλει βοήθεια, το σοβιετικό κράτος χρησιμοποίησε τον λιμό για να απαλλαγεί από ένα πολιτικό πρόβλημα. Ο λιμός ήταν όμως η μισή Ιστορία. Ενώ οι αγρότες πέθαιναν στην ύπαιθρο, η σοβιετική μυστική αστυνομία εξαπέλυσε επίθεση εναντίον της πνευματικής και πολιτικής ελίτ της Ουκρανίας. Παράλληλα με την εξάπλωση του λιμού, εξαπολύθηκε εκστρατεία συκοφαντιών και καταπίεσης εναντίον Ουκρανών διανοουμένων, καθηγητών πανεπιστημίου, εφόρων μουσείων, συγγραφέων, καλλιτεχνών, ιερέων, θεολόγων, δημόσιων αξιωματούχων και γραφειοκρατών. Όποιος συνδεόταν με τη βραχύβια Λαϊκή Δημοκρατία της Ουκρανίας, που είχε υπάρξει για λίγους μήνες μετά τον Ιούνιο του 1917, όποιος είχε προωθήσει την ουκρανική γλώσσα ή την ουκρανική Ιστορία, όποιος είχε ανεξάρτητη λογοτεχνική ή καλλιτεχνική σταδιοδρομία κινδύνευε να διασυρθεί δημοσίως, να φυλακιστεί, να σταλεί σε στρατόπεδο εργασίας ή να εκτελεστεί. Από τους νεκρούς, τα τρία και πλέον εκατομμύρια ήταν Ουκρανοί, που δεν υπήρξαν τυχαία θύματα μιας κακής πολιτικής, αλλά στοχευμένα θύματα του κράτους.

Κεντρικό θέμα του βιβλίου της Αν Άπλμπαουμ –καθηγήτριας στη LSE–, συνιστούν τα γεγονότα μεταξύ 1917 και 1934 στην Ουκρανία. Ιδίως τι συνέβη το φθινόπωρο, τον χειμώνα και την άνοιξη του 1932-1933. Εξετάζει επίσης την αλυσίδα των γεγονότων και τη νοοτροπία που οδήγησαν στον λιμό, αναδεικνύει τον υπεύθυνο, εντάσσοντας τα συγκεκριμένα γεγονότα στην ευρύτερη Ιστορία της Ουκρανίας και ουκρανικού εθνικού κινήματος.

Από την εποχή της επανάστασης οι μπολσεβίκοι ήξεραν ότι ήσαν μειοψηφία στην Ουκρανία. Για να καθυποτάξουν την πλειοψηφία, δεν χρησιμοποίησαν μόνο ακραία βία αλλά και κακόβουλες και επιθετικές μορφές προπαγάνδας. Από το 1933 έως το 1991 η ΕΣΣΔ αρνούνταν να παραδεχθεί ότι υπήρξε ποτέ λιμός. Το σοβιετικό κράτος κατέστρεψε τοπικά αρχεία, φρόντισε να μην αναφέρεται ως αιτία θανάτου η λιμοκτονία στα πιστοποιητικά θανάτου, αλλοίωσε τα δεδομένα απογραφών που έδωσε στη δημοσιότητα, προκειμένου να αποκρύψει τι είχε συμβεί. Όσο υπήρχε η ΕΣΣΔ δεν ήταν εφικτό να γραφεί πλήρης τεκμηριωμένη Ιστορία για τον λιμό και την καταπίεση που τον συνόδευε.

Στην έγκυρη και συνταρακτική μελέτη της, η Άπλμπαουμ αποδεικνύει αυτό για το οποίο υπήρχαν πάντα υποψίες. Ύστερα από μια σειρά εξεγέρσεων που αναστάτωσαν την Ουκρανία, ο Στάλιν σχεδίασε τον αφανισμό της ουκρανικής αγροτιάς. Το κράτος έκλεισε τα σύνορα της Δημοκρατίας της Ουκρανίας και άρπαξε όλα τα διαθέσιμα τρόφιμα. Σύντομα ξέσπασε λιμός και οι άνθρωποι έτρωγαν οτιδήποτε -χόρτα, φλοιούς δέντρων, σκύλους, ψοφίμια, σε μερικές περιπτώσεις ακόμη και ανθρώπινη σάρκα παλεύοντας για να επιβιώσουν σε μια τερατώδη συνθήκη. Σήμερα που η Ουκρανία ξαναβρίσκεται μ’ έναν τρόπο στο στόχαστρο της Ρωσίας, το βιβλίο αυτό υπενθυμίζει ένα από τα χειρότερα εγκλήματα του εικοστού αιώνα.

Τεύχος 621 (Μάρτιος 2020)

Δείτε Περισσότερα >>