Την πορεία, των Ελληνοπερσικών Πολέμων, και την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ιστορίας, τη σφράγισαν οι Πλαταιές και η Σαλαμίνα, όχι οι Θερμοπύλες. Ωστόσο, με τον θρύλο του μέχρις εσχάτων αγώνα και την αποφασιστικότητα μπρος στον θάνατο, οι Θερμοπύλες κατέκτησαν τη φαντασία και θεωρούνται από την Αρχαιότητα σύμβολο ηρωισμού και υπέρτατης θυσίας για την πατρίδα, αποτελώντας συνάμα το κύριο συστατικό του σπαρτιατικού μύθου. Θεωρήθηκαν σε όλη τη δυτική πολιτισμική παράδοση επιτομή της ελληνικής ανδρείας και της αυτοθυσίας στο όνομα μιας υψηλότερης συλλογικής υπόθεσης, της ελευθερίας.

Εντούτοις η μάχη των Θερμοπυλών συνδέεται με μερικούς άλυτους γρίφους. Δεν υπάρχει σύγχρονη μαρτυρία. Η παλαιότερη πηγή, ο Ηρόδοτος, άρχισε τις έρευνές του περίπου 30 χρόνια ύστερα από το γεγονός. Δεν βρήκε άμεσα τεκμήρια και βασίστηκε σε προφορικές μαρτυρίες. Ειδικά για την τελευταία φάση, ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να βρει αξιόπιστους μάρτυρες. Οι Πέρσες δεν κρατούσαν προσεκτικά αρχεία και κανένας αυτόπτης Πέρσης δεν επέζησε. Μόνο σε ένα σημείο αποδείχτηκαν αξιόπιστες οι πληροφορίες του Ηρόδοτου: οι ανασκαφές του 1930 στις Θερμοπύλες αποκάλυψαν μεγάλο αριθμό βελών ανατολίτικου τύπου σε ένα ύψωμα του στενού, που τεκμηρίωσαν τόσο την τοποθεσία όσο και τον τρόπο θανάτου.

Η ήττα στις Θερμοπύλες πρέπει να εννοηθεί σαν μέρος ενός θεϊκού σχεδίου για να σωθεί η Σπάρτη και ολόκληρη η Ελλάδα. Το μαντείο καθιστά τον θάνατο του Λεωνίδα προϋπόθεση για τη μεταγενέστερη νίκη των Ελλήνων. Έτσι γίνεται ο Σπαρτιάτης βασιλιάς ένα υπόδειγμα πατριώτη και ένας μάρτυρας του πανελλήνιου αγώνα για την ελευθερία.

Η μάχη αυτή γέννησε το ιδεώδες του Σπαρτιάτη ήρωα και τον θρύλο της σπαρτιατικής πολεμικής αρετής που παραμένει ζωντανός ώς την εποχή μας. Και αυτά τα ιδανικά του σπαρτιατικού ηρωισμού τα συνοψίζει το περίφημο επίγραμμα του Σιμωνίδη: «Ω ξειν, αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ότι τήδε κείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι »: εγκωμιασμός της χωρίς όρους πειθαρχίας και της μέχρις εσχάτων θυσίας των Σπαρτιατών.

Η μάχη των Θερμοπυλών δεν είναι ένα κομβικό γεγονός στην ελληνική ιστορία. Υπήρξε ωστόσο κομβικό στο πεδίο του συλλογικού ελληνικού φαντασιακού, εδραιώνοντας διά παντός τον μύθο του ήρωα Λεωνίδα και τον θρύλο της ακατάβλητης Σπάρτης. Η ηρωική αντίσταση, τα ιδανικά και η αυτοθυσία των στρατιωτών σε πείσμα των σε βάρος τους πιθανοτήτων έχει υμνηθεί αμέτρητες φορές, τόσο από αρχαίους όσο και από σύγχρονους, Έλληνες και ξένους λογοτέχνες και ποιητές.

Χαρακτηριστικός του θαυμασμού που προκάλεσε η θυσία Λακεδαιμονίων και Θεσπιέων στις Θερμοπύλες ήταν και ένας διάλογος που μας μεταφέρει γλαφυρά ο Ηρόδοτος. Όταν λίγο μετά τη νίκη τους στη μάχη τα περσικά στρατεύματα βαδίζοντας προς νότο πληροφορήθηκαν την τέλεση της έβδομης Ολυμπιάδας από τους Έλληνες, ο γιος του ευυπόληπτου Πέρση πολέμαρχου Αρτάβανου, ο Τριτανταίχμης, είπε: «Παπαί, Μαρδόνιε, κοίους επ’ άνδρας ήγαγες μαχησομένους ημέας, οι ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούνται, αλλά περί αρετής! » («Αλίμονο, Μαρδόνιε, με ποιους άνδρες μας έφερες να πολεμήσουμε! Μ’ αυτούς που δεν αγωνίζονται για χρήματα, αλλά για την αρετή! »).

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 626 (Αύγουστος 2020)

Δείτε Περισσότερα >>