Η μοναστική πολιτεία, του Αγίου Όρους από την ίδρυσή της τον 9ο αιώνα απολάμβανε ειδικά προνόμια. Όποιο ζήτημα προέκυπτε, λυνόταν σε διμερές επίπεδο μεταξύ των αντιπροσώπων της Ιεράς Κοινότητας σε συνεννόηση με τον Οικουμενικό Πατριάρχη και εν συνεχεία με τον αυτοκράτορα ή τον σουλτάνο αργότερα. Όμως, μετά από εννιά αιώνες ζωής και για πρώτη φορά στην ιστορία του, το Άγιο Όρος έγινε ερήμην του αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε μια συνθήκη ειρήνης από μια Δύναμη με την οποία ουδέποτε είχε κάποια διπλωματική επαφή σε πολιτικό επίπεδο. Πρόκειται για τη Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (1774), με την οποία έληξε ο εξαετής πόλεμος ανάμεσα στην τσαρική Ρωσία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Έκτοτε, η ρωσική διπλωματία άρχισε να εμπλέκεται στα ζητήματα της αθωνικής πολιτείας, στο πλαίσιο της πολιτικής του πανσλαβισμού. Την ίδια χρονική περίοδο, έπεσε και ο σπόρος του βουλγαρικού εθνικισμού. Ο Βούλγαρος άγιος Παΐσιος ο Χιλανδαρινός συνέγραψε τη Σλαβοβουλγαρική Ιστορία, προσπαθώντας να παρουσιάσει την ανωτερότητα των συμπατριωτών του έναντι των Ελλήνων, αλλά και όλων των Σλάβων.

Έναν αιώνα αργότερα, πολλά είχαν αλλάξει στην πολιτική σκηνή των Βαλκανίων. Είχε ιδρυθεί το νεοελληνικό κράτος, οι Ρώσοι είχαν ηττηθεί στον Κριμαϊκό Πόλεμο και η Οθωμανική Αυτοκρατορία άρχισε να κλυδωνίζεται από επαναστατικά κινήματα. Τότε, η Αγία Πετρούπολη θεώρησε πως είχε έλθει το πλήρωμα του χρόνου για να ολοκληρώσει ό,τι είχε ξεκινήσει πριν από 100 χρόνια. «Πλημμύρισε» το Άγιο Όρος με χρυσάφι και καλογέρους υπόπτου προελεύσεως, επιχειρώντας να δημιουργήσει ένα σλαβικό προτεκτοράτο στη χερσόνησο του Άθω. Στο σχέδιό της βρήκε έρεισμα από τη Βουλγαρική Εξαρχία, η οποία αυτονομήθηκε δίχως τη σύμφωνη γνώμη του Οικουμενικού Πατριάρχη.

Από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τους Βαλκανικούς Πολέμους το Άγιο Όρος κάθε άλλο παρά γαλήνιο υπήρξε. Προέκυψαν ζητήματα όπως το Κελλιώτικο, το Γεωργιανό και των Ονοματολατρών, που πυροδότησαν τη βία και την αναρχία. Δολοφονίες, απαγωγές, αισχροκέρδεια, λήσταρχοι και εθνικιστικές ομάδες «άλωσαν» το Περιβόλι της Παναγιάς.

Το οριστικό τέλος στη ρωσική πολιτική διείσδυσης στον Άθω δόθηκε με την Οκτωβριανή Επανάσταση, οπότε οι άθεοι επαναστάτες έπαψαν να ενδιαφέρονται για τα εκκλησιαστικά ζητήματα. Με άλλα λόγια δηλαδή, οι μπολσεβίκοι κατά κάποιον τρόπο έσωσαν το Άγιο Όρος από τον πανσλαβισμό. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Σόφια θεώρησε ότι ήταν η ευκαιρία για την υλοποίηση της Μεγάλης Βουλγαρίας. Ωστόσο, όσο παράξενο και αν ηχεί, τα ναζιστικά στρατεύματα έσωσαν το Άγιο Όρος από τον εκβουλγαρισμό.

Κανένα ορθόδοξο έθνος δεν είναι διατεθειμένο να διακόψει τους δεσμούς του με την Αθωνική Πολιτεία. Ο χαρακτήρας του Αγίου Όρους είναι οικουμενικός και αποκλειστικά θρησκευτικός. Η οικουμενικότητα αυτή, όμως, έγινε η αφορμή για την αφύπνιση εθνικιστικών παθών, όταν η Εκκλησία χρησιμοποιήθηκε από την πολιτική. Όσο η τελευταία μπορεί να κινητοποιεί και να χρησιμοποιεί τις μάζες τόσο πιο ευάλωτη είναι στη μετατροπή της σε υποχείριο πολιτικών σκοπιμοτήτων. Η αρμονική συνύπαρξη της διαφορετικότητας μέσα στους κόλπους μίας χριστιανικής κοινοπολιτείας, όπως είναι το Άγιο Όρος, αποδείχτηκε ότι είναι εφικτή αλλά και πολλή δύσκολη συνάμα.

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 622 (Απρίλιος 2020)

Δείτε Περισσότερα >>