Μαρίλια Λυκάκη

Αιχμάλωτοι στο Βυζάντιο

εκδ. Ασίνη, 2024, σελ.: 388, τιμή: 22,00 €

Σύμφωνα με τη σύγχρονη αντίληψη οι πολεμικές ενέργειες είναι κρατική υπόθεση, οι στρατιώτες είναι κρατικοί εντεταλμένοι και το Κράτος έχει συγκεκριμένες υποχρεώσεις απέναντι στους δικούς του εντεταλμένους αλλά και σε αυτούς των εχθρικών δυνάμεων, όταν περιέλθουν στην εξουσία του. Αυτή η προσέγγιση του ζητήματος των αιχμαλώτων πολέμου είναι νεωτερικό φαινόμενο, απότοκο των ιδεωδών της γαλλικής επανάστασης. Οι μεσαιωνικές όμως κοινωνίες υπολείπονταν αυτής της αντίληψης και ο αιχμάλωτος πολέμου του μεσαίωνα εξαρτιόταν από την ευσπλαχνία, τη φιλανθρωπία ή το όφελος των συγγενών, συμπατριωτών ή εκείνων που τον αιχμαλώτισαν.

Η μελέτη των αιχμαλώτων πολέμου μπορεί να προσεγγιστεί από δύο πλευρές. Η πρώτη είναι εκείνη του νόμου, ο οποίος θέτει ένα κανονιστικό πλαίσιο για τους αιχμαλώτους και ορίζει τον βαθμό των τυπικών υποχρεώσεων της κοινωνίας απέναντι σε αυτούς που βρίσκονται στα χέρια των αντιπάλων. Η δεύτερη είναι εκείνη των πρακτικών ζητημάτων, όπως για παράδειγμα της μεταχείρισης των αιχμαλώτων ή του κατά πόσον ήταν ρεαλιστική η προσμονή τους για απελευθέρωση. Ως επί το πλείστον, ελεύθεροι άνθρωποι γίνονταν δούλοι, μοιράζονταν ως προϊόν λείας ανάμεσα στους νικητές, καταλήγοντας σε ένα σκλαβοπάζαρο προκειμένου να πωληθούν ή να εξαγοραστούν. Εναλλακτικά περίμεναν να ανταλλαγούν με αιχμαλώτους της αντίπαλης πλευράς.

Στο βιβλίο της Μαρίλιας Λυκάκη παρουσιάζονται οι πολεμικές επιχειρήσεις του Βυζαντίου με τους εχθρούς-γείτονές του. Ωστόσο, η ανάπτυξη των ιστορικών γεγονότων γίνεται είτε σε περιπτώσεις που κρίνεται σκόπιμο, προκειμένου να βοηθηθεί ο αναγνώστης και να φωτιστούν οι αιτίες ή οι συνθήκες που οδήγησαν σε συγκεκριμένες ενέργειες είτε για να περιγραφεί με μεγαλύτερη σαφήνεια το συγκείμενο γεγονός. Η συγγραφέας παρουσιάζει τη διαχρονική εξέλιξη του φαινομένου της αιχμαλωσίας στο πλαίσιο του πολέμου ανιχνεύοντας τις εκάστοτε και επιμέρους μεταβολές που συντελέστηκαν. Προς τούτο και επέλεξε το πραγματικά μεγάλο χρονικό εύρος των σχεδόν πέντε αιώνων.

Στο βιβλίο οι αιχμάλωτοι ξεκινούν τη διαδρομή τους τον 6ο αιώνα, όταν η στάση απέναντί τους, όπως είχε κληροδοτηθεί από τον ρωμαϊκό κόσμο, άρχισε να αλλάζει και φτάνει μέχρι την εποχή κατά την οποία τα «αλλάγια» με τους Άραβες είχαν γίνει συχνή πρακτική. Πρόκειται για μια εποχή έντονα χαρακτηρισμένη από τη βασιλεία του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α’, με μεγάλη σημασία για ολόκληρη την Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μελετάται η στάση του Βυζαντίου προς όλους τους γείτονές του και δίνεται έμφαση στα ανατολικά σύνορα, όπου ανατέλλει και εξαπλώνεται ένας ιδιαίτερα ισχυρός αντίπαλος.

Η περίπτωση των αιχμαλώτων και της απελευθέρωσής τους συνιστά ιδανικό πεδίο έρευνας διότι αναπτύχθηκαν ενδιαφέρουσες διπλωματικές πολιτικές αλλά και το αίσθημα της κρατικής ευθύνης απέναντι στο άτομο. Μια κατάσταση μεταβατική και αμφίβολη όσο και η αιτία που την προκαλεί επιβεβαιώνει πως ο πόλεμος είναι φαινόμενο κοινωνικό εκτός από πολιτικό. Με μια τέτοια προσέγγιση, στο βιβλίο της Μαρίλιας Λυκάκη διερευνώνται ερωτήματα σχετικά με τη νομοθεσία, τη διπλωματία, τον ρόλο της Εκκλησίας αλλά και της χριστιανικής κοινότητας απέναντι στους αιχμαλώτους πολέμου. Παράλληλα, φωτίζονται στοιχεία από την προσπάθεια επιβίωσης των αιχμαλώτων που υφίστανται εκτός από γεωγραφική και κοινωνική μετατόπιση.

Τεύχος 687 (Σεπτέμβριος 2025)

Δείτε Περισσότερα >>