Αναστάσιος – Ιωάννης Δ. Μεταξάς

Το αθέατο εγχειρίδιο

Διπλωματική σκέψη και πράξη του Ιωάννη Καποδίστρια (1815-1826)

εκδ. Βιβλιοπωλείον Της Εστίας, 2024, σελ.: 272, τιμή: 27,00 €

Ο Ιωάννης Καποδίστριας παρότι λοιδορήθηκε, εξυμνήθηκε και αξιοποιήθηκε, κατά καιρούς, από διαφορετικές πολιτικές οπτικές και παρατάξεις  παραμένει επίκαιρος. Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία στρέφει προς τα πίσω το βλέμμα της για να ορίσει το παρόν της ή, ακόμη, για να σχεδιάσει το μέλλον της. Ο Καποδίστριας, με την ποικίλη δράση του, φαίνεται ότι προσφέρεται, περισσότερο από κάθε άλλη προσωπικότητα της νεότερης ελληνικής Ιστορίας, για τέτοιες αναδρομές που στηρίζουν εύκολες ερμηνείες.

Από τον Μεσοπόλεμο μέχρι τη μεταπολίτευση ο Καποδίστριας παραμένει αντικείμενο λογοτεχνικής έμπνευσης και ιδεολογικών αντιπαραθέσεων. Οι εκφραστές της κυρίαρχης ιδεολογίας υποστηρίζουν την εμπεδωμένη άποψη για τον ρόλο του ως ηγετικής προσωπικότητας, την οποία διαφυλάττει το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ως θεματοφύλακας της μνήμης του, ενώ οι αριστερές ηγεσίες τον κρίνουν ως αντιλαϊκό δικτάτορα και πράκτορα του τσάρου. Το ενδιαφέρον των ιστορικών αλλά και του ευρύτερου κοινού για τον Καποδίστρια παραμένει αμείωτο. Ποια είναι όμως τα στοιχεία της προσωπικότητας και της δράσης του πρώτου Έλληνα κυβερνήτη που τον καθιστούν επίκαιρο; η περίπτωσή του συνοψίζει από πολύ νωρίς, στην ιδρυτική στιγμή του νεοελληνικού κράτους, πολιτικά επίδικα και ιστορικοκοινωνικά ερωτήματα γύρω από την εξέλιξη της Ελλάδας που κυριαρχούν μέχρι σήμερα στη δημόσια συζήτηση: ο ατελής εκσυγχρονισμός, η διαπλοκή και η σύγκρουση του κράτους με οργανωμένα συμφέροντα και πελατειακά δίκτυα, ο συγκεντρωτικός τρόπος διακυβέρνησης, ο πολιτικός ρεαλισμός, οι ελίτ (προύχοντες τότε) και τα λαϊκά στρώματα, οι διχόνοιες και οι εμφύλιοι, η γεωπολιτική κατεύθυνση της χώρας, ο ρόλος του ξένου παράγοντα κ.ά.

Ο Καποδίστριας αγωνίστηκε στο διπλωματικό πεδίο, αναλαμβάνοντας ο ίδιος τη διπλωματική εκπροσώπηση με στόχο τη διεθνοποίηση του ελληνικού ζητήματος. Ήταν γνώστης των ευρωπαϊκών ζητημάτων και συμφερόντων γι’ αυτό και εργάστηκε  προς αυτή την κατεύθυνση. Η συμμετοχή του στην κεντρική διπλωματική σκηνή της Ευρώπης του προσέφερε γνώση και ικανότητες που χρησιμοποίησε για να διεκδικήσει και να επιτύχει τους στόχους του.

Παρά τις σπουδές του, την ευρύτατη μόρφωσή του και κυρίως την μεγάλη του εμπειρία, πολιτική και διπλωματική δεν άφησε θεωρητικό έργο. Δεν υπάρχουν γραπτά τεκμήρια που να βοηθούν στην ερμηνεία πολιτικών κινήσεων, επιλογών, σκέψεών του ή θεωρητικών προϋποθέσεων των πολιτικών σχεδίων και των κρίσιμων αποφάσεών του. Άφησε, όμως, εκτός από την πλούσια αλληλογραφία του, επτά υπομνήματα υπηρεσιακού σχεδόν χαρακτήρα αλλά θεμελιώδη όπως αποδεικνύεται από το βιβλίο του επίτιμου καθηγητή Α-Ι. Δ. Μεταξά, που εφόσον διαβαστούν και μελετηθούν κατάλληλα και ως ένα ενιαίο έργο –ασχέτως αν είναι γραμμένα σε διαφορετικούς χρόνους και διαφορετικά συμφραζόμενα– αποκαλύπτουν ένα ακέραιο έργο, μια ολοκληρωμένη πρόταση άσκησης πολιτικής.

Το Αθέατο εγχειρίδιο, συνιστά ένα τρόπο ανάγνωσης και ανασύνθεσης της πολιτικής σκέψης του Καποδίστρια, των θεωρητικών του προϋποθέσεων, της αντίληψής του της πραγματικότητας, της κατανόησης που είχε για την εποχή του, της φαντασίας του ακόμη. Ο καθηγητής Α-Ι. Δ. Μεταξάς αναδεικνύει τη διαχρονικότητα της πολιτικής σκέψης του Καποδίστρια και φέρνει στην επιφάνεια «έναν κλασσικό» της πολιτικής σκέψης.

–

Τεύχος 687 (Σεπτέμβριος 2025)

Δείτε Περισσότερα >>