Νίκος Κ. Αλιβιζάτος

Μαυροκορδάτος-Τρικούπης-Βενιζέλος-Καραμανλής: Οι αρχιτέκτονες του πολιτεύματος

εκδ. Μεταίχμιο, 2024, σελ.:496, τιμή: 23,30 €

Στους απολογισμούς των διακοσίων ετών από την Επανάσταση του 1821, οι επιδόσεις της νεότερης Ελλάδας στο πεδίο του πολιτεύματος και των θεσμών συστηματικά υποβαθμίζονται. Τουναντίον, υπερτονίζονται οι πελατειακές σχέσεις, οι εμφύλιες διενέξεις και οι εκτροπές μιας διαδρομής η οποία, παρ’ όλα αυτά, ήταν συγκριτικά πολύ ανοδικότερη από την αντίστοιχη των γειτόνων μας και πολλών ακόμα ευρωπαϊκών χωρών. Σε ποιους τελικά οφείλεται ο θετικός αυτός απολογισμός; Χωρίς να παραβλέπονται οι σκοτεινές πτυχές της διαδρομής αυτής, αναδεικνύεται η ξεχωριστή συμβολή στη δημιουργία της τεσσάρων πολιτικών ηγετών της νεότερης ιστορίας: του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, του Χαρίλαου Τρικούπη, του Ελευθέριου Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Με διαφορετικές καταβολές, ο καθένας τους μπόρεσε να υπερβεί απίστευτες δυσκολίες και να αφήσει το στίγμα του στο πολίτευμα και τη λειτουργία του. Γιατί όλοι είχαν την ευφυΐα να τοποθετούν την Ελλάδα στον διεθνή της περίγυρο και να βλέπουν πιο μακριά από την εποχή τους.

Ανατρέχοντας στη συμβολή των τεσσάρων, διακρίνει κανείς ένα κοινό, όχι πάντοτε ομολογημένο, αόρατο νήμα που διατρέχει τις αντιλήψεις όλων τους για το πολίτευμα. Και οι τέσσερις έβλεπαν πιο μακριά από τους περισσότερους συγχρόνους τους. Προέβλεπαν τις επερχόμενες εξελίξεις και νομοθετούσαν για το παρόν και το μέλλον, και όχι για το παρελθόν. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι, αν και όλοι βρέθηκαν σε κάποια στιγμή της σταδιοδρομίας τους κατηγορούμενοι από τους πολιτικούς αντιπάλους τους, κανένας τους δεν παρέπεμψε αντίπαλό του στο υπουργοδικείο. Και οι τέσσερις εκτός από την πανθομολογούμενη ευστροφία, την πολιτική οξυδέρκεια  και τον πραγματισμό τους, είχαν και κάτι άλλο κοινό: την πεποίθηση ότι το Σύνταγμα «μετράει». Ότι δηλαδή δεν είναι πρόσχημα για να εξωραΐζει τις σχέσεις εξουσίας, αλλά κάτι παραπάνω: ένα σύνολο κανόνων και αρχών που αποβλέπει στον περιορισμό της εξουσίας. Γι’ αυτό στον βαθμό που τηρείται, το Σύνταγμα μετατρέπει την εξουσία σε αυθεντία. Ταυτόχρονα, οριοθετεί τη νομιμότητα και μέσω αυτής νομιμοποιεί την εξουσία.

Ο Νίκος Κ. Αλιβιζάτος συμπεραίνει ότι με τον ένα ή άλλο τρόπο, η πολύ απλή αυτή σκέψη βρίσκεται, πίσω από τις περί Συντάγματος αντιλήψεις και των τεσσάρων ηγετών. Γιατί σε διαφορετικές, αλλά συγκρίσιμα πολυτάραχες εποχές ο καθένας τους κατάλαβε ότι η δόξα που του χάριζε η άνοδος στην εξουσία θα ήταν εφήμερη αν δεν στηριζόταν στους κανόνες και τις αρχές που το Σύνταγμα κατοχυρώνει. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ελληνική πολιτική Ιστορία αποτελεί μια χαρακτηριστική περίπτωση πειραματισμού με συνταγματικούς θεσμούς της νεωτερικότητας σε ένα προνεωτερικό περιβάλλον. Πειραματισμού κατ’ αρχήν θετικού, παρά τις γνωστές γκρίζες σελίδες του. Έτσι τον μεν 19ο αιώνα η Ελλάδα έδειξε ότι ο κοινοβουλευτισμός είναι κατ’ αρχήν «εξαγώγιμος» και μπορεί να λειτουργήσει και στις χώρες της «καθ’ ημάς Ανατολής». Τον δε 20ό, ότι το Σύνταγμα δεν μπορεί να λειτουργήσει σε συνθήκες μεγάλης οξύτητας, αν οι πολιτικοί εταίροι δεν επιδείξουν ένα minimum διαλλακτικότητας και συναινέσεων σε ό,τι αφορά τους κανόνες του παιχνιδιού. Κάτι που από το 1974 φαίνεται πως πέτυχαν, σε όφελος όχι μόνον της χώρας αλλά και των ιδίων.

Τεύχος 684 (Ιούνιος 2025)

Δείτε Περισσότερα >>