Nίκος Σ. Κανελλόπουλος

Στρατιωτικές επιχειρήσεις και τακτική του βυζαντινού στρατού (1204-1461)

Εκδ. Ασίνη, 2023, σελ.: 400, τιμή: 22,00 €

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά τους ύστερους αιώνες της δεν ήταν πλέον μια από τις ισχυρές δυνάμεις. Είχε χάσει τον σημαντικό ρόλο που κατείχε τους προηγούμενους αιώνες. Αυτή η πραγματικότητα,  η οποία είχε αντίκτυπο στις δομές του κράτους και στη λειτουργία της κοινωνίας, ήταν αισθητή και στη συγκρότηση και λειτουργία του στρατού. Παραλλήλως, οι κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο, και κυρίως στη δυτική Ευρώπη, είχαν αντίκτυπο, μεταξύ άλλων, στον τόπο διεξαγωγής του πολέμου. Οι δυνάμεις που εμπλέκονταν δε μια μάχη ήταν πλέον, σε σύγκριση με το παρελθόν, αριθμητικά υποδεέστερες, βασίζονταν, ως επί το πλείστον, οι ολιγάριθμες μονάδες βαριά οπλισμένων ιππέων, σε γρήγορες επιθέσεις έφιππων πολεμιστών και στη χρήση αλαφρά οπλισμένου ιππικού, κυρίως τοξοτών.

Το βυζαντινό κράτος κατά την ύστερη περίοδο επιβίωσής του διεξήγαγε ένα σχεδόν διαρκή αγώνα αποκατάστασης της κυριαρχίας του ή αναχαίτισης εξωτερικών επιβουλών. Παραλλήλως οι Βυζαντινοί ενεπλάκησαν σε δυναστικές έριδες που προκάλεσαν σειρά εμφυλίων πολέμων. Κατά τις στρατιωτικές αναμετρήσεις εφαρμόστηκαν αρκετές διαφορετικές τακτικές. Σε γενικές γραμμές τα βυζαντινά στρατεύματα μάχονταν εφαρμόζοντας πολέμους φοράς σε συνδυασμό με την τακτική εφόδου των έφιππων τμημάτων (βαριά ή ελαφρά οπλισμένου ιππικού και ιπποτοξοτών). Σημαντική επίσης υπήρξε η επίδραση των Καταλανών στην τακτική, η οποία συνίστατο κυρίως στον αυξημένο ρόλο που κλήθηκε να αναλάβει το πεζικό στο πεδίο της μάχης. Η τελευταία τακτική αποτελεί προανάκρουσμα της καθαρά αμυντικής στρατηγικής που υποχρεώθηκαν να ακολουθήσουν οι Βυζαντινοί, για να καταλήξουν, από το τέλος του 14ου αιώνα έως την Άλωση, στην εφαρμογή στατικής άμυνας υπό την προστασία των τειχών.

Η πολεμική τακτική των Βυζαντινών κατά τους ύστερους αιώνες χαρακτηρίζεται από διακριτά και κυρίαρχα χαρακτηριστικά, μεταβάλλεται, διαφοροποιείται και εξελίσσεται χρονικά αναλόγως του αντιπάλους, παρουσιάζει τάσεις προσαρμογής, υφίσταται επιδράσεις, ιδιαίτερα από τους Καταλανούς και τη Δύση γενικότερα. Υπήρξε ικανοποιητική αλλά ισχυρότεροι παράγοντες συνετέλεσαν στη βαθμιαία αποδυνάμωση του βυζαντινού στρατού. Οι Βυζαντινοί δεν παρουσίασαν κάτι νεωτερικό ή πρωτότυπο στον τομέα της πολεμικής τακτικής, πλην όμως επέδειξαν προσαρμοστικότητα και εναλλαγή τακτικής κατά περίσταση.

Ο Νίκος Ι. Κανελλόπουλος –επίκουρος καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων– στα τέσσερα κεφάλαια του βιβλίου του αναλύει μάχες σε παράταξη, εκστρατείες και πολιορκίες, αναπτύσσει ζητήματα οργάνωσης και λειτουργίας του στρατού κυρίως την οργανωτική δομή, την επιμελητεία, την  επάνδρωση, την εκπαίδευση, τον οπλισμό, παρουσιάζει τις τακτικές των αντιπάλων και τέλος αναλύει το είδος, την εξέλιξη της πολεμικής τακτικής και της πολιορκητικής τέχνης των Βυζαντινών. Ορισμένα από τα ερωτήματα που τίθενται και απαντώνται είναι ποιοι ήταν οι περισσότερο επικίνδυνοι και αποτελεσματικοί αντίπαλοι του Βυζαντίου και ποιοι οι λόγοι της στρατιωτικής αποτυχίας της αυτοκρατορίας.

Ο Νίκος Ι. Κανελλόπουλος αξιοποιεί με προσοχή και συστηματικότητα της πηγές και τη βιβλιογραφία με αποτέλεσμα να προσφέρει ουσιαστικά στην έρευνα της πολεμικής Ιστορίας. Με βάση το υλικό, και κυρίως στα πορίσματα στα οποία οδηγήθηκε για τις επιμέρους συγκρούσεις, οδηγείται σε συμπεράσματα  για την τακτική του βυζαντινού στρατού κατά την ύστερη περίοδο της Ιστορίας του.

Τεύχος 682 (Απρίλιος 2025)

Δείτε Περισσότερα >>