Στην ελληνική ιστορία το 1922 αποτελεί ορόσημο. Η Μικρασιατική Καταστροφή σήμανε το τέλος του ελληνισμού της Μικράς Ασίας και οδήγησε σε μια πρωτοφανή υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών, μια επιχείρηση εθνοκάθαρσης, σύμφωνα με τους όρους της εποχής. Όπως προέβλεπε η Σύμβαση της Λωζάννης, που υπογράφτηκε τον Ιανουάριο του 1923, 350.000 μουσουλμάνοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους στον ελλαδικό χώρο και πάνω από 1.000.000 ορθόδοξοι χριστιανοί ήρθαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, αυξάνοντας τον πληθυσμό της χώρας κατά 25% μέσα σε δύο χρόνια.

Η Μικρασιατική Καταστροφή αποτελεί μια ιστορική τομή μεγάλης βαρύτητας, που διαβρώνει όλες τις πτυχές τής μετά το 1922 Ιστορίας. Ακύρωσε με τον δραματικότερο τρόπο τη Μεγάλη Ιδέα που είχε εμπνεύσει τη μικρή Ελλάδα για πολλές δεκαετίες, με μια ήττα που χάραξε οριστικά τα σύνορα του ελληνικού κράτους. Πολύ πιο σημαντική από την ίδια την ήττα υπήρξε η προσφυγιά, ο ξεριζωμός των ελληνικών πληθυσμών. Ο όρος «καταστροφή» που καθιερώθηκε παραπέμπει σε αυτή την όψη των ιστορικών γεγονότων και σαφώς υπερβαίνει τη στρατιωτική ήττα. Γι’ αυτό η Μικρασιατική Καταστροφή δεν είναι απλώς ένα πολιτικό, διπλωματικό ή στρατιωτικό γεγονός. Άγγιξε βαθιά τη συλλογική μνήμη και δημιούργησε τραύματα που εξακολουθούν να υπάρχουν στην ελληνική κοινωνία μέσα από τους επιγόνους της γενιάς της καταστροφής.

Έναν αιώνα μετά εξακολουθεί να επικρατεί στην ελληνική κοινή γνώμη η μονόπλευρη και μεροληπτική εικόνα που επί δεκαετίες επέβαλαν οι πολιτικές συγκυρίες και οι προσωπικές σκοπιμότητες, εικόνα την οποία σήμερα έχει πλήρως ανασκευάσει η ιστορική έρευνα. Αλήθεια, κατά πόσο οι αντικειμενικές συνθήκες δικαιολογούσαν την εμπλοκή της Ελλάδας στη Μικρά Ασία; Ποιες ήταν οι συνέπειες για την Ελλάδα από τη διαπάλη των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων στην περιοχή; Ποιες είναι οι ευθύνες του Ελευθέριου Βενιζέλου στις καίριες επιλογές και ποια η άλλη όψη των διπλωματικών του επιτυχιών; Υπήρξε όντως μεταβολή πορείας ως προς το Μικρασιατικό στην ελληνική κυβερνητική πολιτική, όπως και στη στάση των Δυνάμεων έναντι της Ελλάδας μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920; Ποιος ήταν ο ρόλος του βασιλιά Κωνσταντίνου και ποια η έκταση της ευθύνης των κυβερνήσεων της αντιβενιζελικής παράταξης στην έκβαση της τραγωδίας;

Η Μικρασιατική Καταστροφή ερμηνεύτηκε άλλοτε εσωστρεφώς, ως παρεπόμενο του Εθνικού Διχασμού, και άλλοτε αποκλειστικά στο πλαίσιο της ελληνοτουρκικής αντιπαλότητας. Αυτό που οι Έλληνες βίωσαν ως εθνική καταστροφή για τους Τούρκους υπήρξε η πράξη γέννησης του δικού τους σύγχρονου εθνικού κράτους.

Οι Τούρκοι θέλησαν να εξαφανίσουν κάθε ελληνικό στοιχείο από τη Μικρά Ασία, προβαίνοντας σε ανείπωτα εγκλήματα, με αποκορύφωμα την  πυρπόληση της αρμενικής και της ελληνικής συνοικίας της Σμύρνης. Το κάψιμο των σπιτιών ανάγκασε τους κρυμμένους σε αυτά χριστιανούς να βγουν έξω στους δρόμους, με αποτέλεσμα και οι τελευταίοι που είχαν γλιτώσει από τις προηγούμενες σφαγές να πέφτουν στα χέρια των Τούρκων και να υφίστανται τρομερούς βασανισμούς πριν από τον θάνατό τους. Οι σφαγές κατά Ελλήνων και Αρμενίων από τους Τούρκους έκαναν τον Αμερικανό πρόξενο στη Σμύρνη, Τζορτζ Χόρτον, να γράψει: «Ένα από τα δυνατότερα αισθήματα που πήρα μαζί μου απ’ τη Σμύρνη ήταν το αίσθημα της ντροπής διότι ανήκα στο ανθρώπινο γένος».

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 651 (Σεπτέμβριος 2022)

Δείτε Περισσότερα >>