Η παραίτηση του Ελευθερίου Βενιζέλου τον Αύγουστο του 1914 δεν έγινε δεκτή από τον βασιλιά Κωνσταντίνο, αλλά αποτελεί ουσιαστικά την πρώτη πράξη του Διχασμού στην Ελλάδα. Η παραμονή ωστόσο της χώρας στην ουδετερότητα καθ’ όλο το 1914 δεν οφειλόταν μόνο στην άρνηση του Κωνσταντίνου να κηρύξει τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις, αλλά και στην αρχική απροθυμία των συμμάχων της Αντάντ να δεχτούν την Ελλάδα ως σύμμαχο και πολεμικό εταίρο.

Οι βαθύτερες αιτίες της διαμάχης του Βενιζέλου με τον βασιλιά Κωνσταντίνο στη σύγκρουση της «μοναρχικής» και της «εθνικής» Αρχής, οι οποίες νοηματοδοτούσαν με διαφορετικό τρόπο την έννοια του εθνικού συμφέροντος, υπέκρυπταν μία βαθύτερη διαφορά στις αντιλήψεις της κάθε πλευράς ως προς την ενδεδειγμένη πολιτειακή μορφή του κράτους και την πραγματική πηγή της εξουσίας. Μολονότι ο Εθνικός Διχασμός έδειχνε αρχικά να συνιστά μια διαμάχη περί της ακολουθητέας εξωτερικής πολιτικής, σύντομα άγγιξε τον πυρήνα της λειτουργίας του κράτους, προβάλλοντας ένα θεμελιώδες ερώτημα: Πού εδράζεται η κυριαρχία της πολιτείας, στη λαϊκή κυριαρχία ή στη βασιλική εξουσία; Ποιος, εντέλει, είναι ο φορέας και η πηγή της κυριαρχίας, ο λαός ή το Στέμμα; Κατά συνέπεια, η μείζων αυτή διαίρεση αφορούσε ευρύτερα πολιτικά και συνταγματικά ζητήματα, γι’ αυτό πυροδότησε μία οξύτατη πολιτική και πολιτειακή κρίση.

Ο Κωνσταντίνος αποτελεί μία αμφιλεγόμενη ιστορική προσωπικότητα. Τιμήθηκε όσο κανένας άλλος βασιλιάς των Ελλήνων και λατρεύτηκε κυριολεκτικά σαν ημίθεος. Καρπώθηκε αποκλειστικά όλες τις δάφνες των δύο Βαλκανικών πολέμων και το πρόσωπό του ταυτίστηκε με τη Μεγάλη Ιδέα. Ωστόσο η δυναστική πολιτική του στα θυελλώδη χρόνια του Α´ Παγκόσμιου πολέμου έθεσε τη χώρα του σε μέγιστους κινδύνους. Το 1915-1917 η Ελλάδα κινδύνευσε με εδαφικό διαμελισμό από εχθρούς και φίλους και απώλεσε μια μοναδική μεγάλη ευκαιρία να διπλασιάσει εκ νέου την επικράτειά της.

Η δυναστική πολιτική  του Κωνσταντίνου παραμένει γρίφος για τους περισσότερους Έλληνες. Η οργισμένη «διακήρυξις» του Βενιζέλου τον Νοέμβριο του 1915 περιέπλεξε ακόμη περισσότερο τα πολιτικά πράγματα, χωρίς να διαλευκάνει τις βουλές του μονάρχη. Έτσι, ο Εθνικός Διχασμός εξελίχθηκε σε μία εσωτερική διαμάχη που είχε σχέση μάλλον με τα πολιτειακά φρονήματα των Ελλήνων πολιτών απέναντι στο Στέμμα παρά με τον εξελισσόμενο ευρωπαϊκό πόλεμο.

Το τραγικότερο απ’ όλα ήταν ότι τα δυναστικά συμφέροντα του ελληνικού Στέμματος βρίσκονταν σε αντίθεση με τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας, καθώς παραγνώριζαν πλήρως τη γεωπολιτική του ελληνικού χώρου. Η δυναστική πολιτική του Κωνσταντίνου προκάλεσε  κρίση εθνικής ολοκλήρωσης και κρίση εθνικής συνείδησης στη διχασμένη χώρα, και ευθύνεται για την επικράτηση θεωριών συνωμοσίας στην πολιτική κουλτούρα των Νεοελλήνων. Τελικά, εξαιτίας των καταστροφικών αποτελεσμάτων της, απελευθέρωσε ριζοσπαστικές πολιτικές δυνάμεις οι οποίες κλόνισαν τόσο τον ίδιο (που εκθρονίστηκε το 1917 και το 1922), όσο και τη δυναστεία του (που κηρύχθηκε έκπτωτη το 1924).

Πρέπει να διευκρινιστεί ότι η έννοια «δυναστικός» εδώ δεν σημαίνει δεσποτικός ή τυραννικός, και δεν πρέπει να ταυτιστεί με την απολυταρχία, αλλά σύμφωνος με τα συμφέροντα της βασιλεύουσας δυναστείας και όχι του (ελληνικού εν προκειμένω) έθνους.

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 648 (Ιούνιος 2022)

Δείτε Περισσότερα >>