Φέτος συμπληρώνονται 30 χρόνια από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτό το κοσμοϊστορικής σημασίας γεγονός δεν ήταν απλά η διάλυση ενός κράτους, αλλά η αποκαθήλωση μίας ολόκληρης κοσμοθεωρίας που κάποτε είχε «συμπρωταγωνιστήσει» τον 20ό αιώνα. Η χρεοκοπία τού άλλοτε ακτινοβόλου κομμουνισμού άλλαξε την πορεία του πλανήτη, της οποίας τα αποτελέσματα εν μέρει έχουν αποτιμηθεί, ενώ κάποια άλλα εμμέσως βιώνονται ακόμη.

Η μία όψη της πραγματικότητας είναι ότι ο κομμουνισμός ή τα μετέπειτα καθεστώτα που αυτοχαρακτηρίστηκαν κομμουνιστικά ή σοσιαλιστικά κατάφεραν σχεδόν να εξαλείψουν τις κοινωνικές ανισότητες. Τούτο όμως επιτεύχθηκε με μία πρωτοφανή βιαιότητα. Μπορεί το χάσμα των κοινωνικών τάξεων να μειώθηκε, αλλά εξοντώθηκε μία άλλη «τάξη», αυτή των αντιφρονούντων.

Στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, η Σοβιετική Ένωση ήταν πρωτοπόρος στην τεχνολογία και την επιστήμη. Όμως η κατ’ επιλογή απομόνωσή της σε εμπορικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και τεχνολογικό επίπεδο επέφερε τη στασιμότητα. Αυτό επιτάθηκε και εξαιτίας της ανασφάλειας του καθεστώτος, που εμπόδιζε ακόμη και τη διοχέτευση αυτών των τεχνολογικών «κατακτήσεων» προς την ίδια την κοινωνία. Όλα τούτα τελμάτωσαν το σοβιετικό κράτος και την κοινωνία του στο κοστοβόρο  σε πρώτες ύλες και ανθρώπινες ζωές σύστημα της βαριάς βιομηχανίας. Αντιθέτως στην καπιταλιστική Δύση, όπου οι κοινωνικές ανισότητες ήταν μία «αναγκαιότητα» για την ανάπτυξη (βάσει της ρήσης: «ο εχθρός του καλού είναι το καλύτερο»), η οικονομία στηρίχθηκε και στη «βιομηχανία» του τομέα των υπηρεσιών, κάτι άγνωστο στις κομμουνιστικές κοινωνίες.

Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης δημιούργησε μία οικονομικά, πολιτικά και στρατιωτικά εξασθενημένη Ρωσία, η οποία απώλεσε την επιρροή της σε γεωγραφικές ζώνες και ζωές που έλεγχε για δεκαετίες. Η μετάβαση των πρώην σοσιαλιστικών δημοκρατιών στο μοντέλο της «δυτικότροπης δημοκρατίας» δεν ήταν παντού η ίδια και ταυτόχρονη. Η ένωση της Ανατολικής και της Δυτικής Γερμανίας έγινε άμεσα και αναίμακτα. Σε άλλες περιπτώσεις σημειώθηκαν εξεγέρσεις και συγκρούσεις (βλέπε Ρουμανία). Υπήρξαν όμως και περιπτώσεις που η μετάβαση έγινε κατόπιν πολυαίμακτων εμφυλίων πολέμων (βλέπε Γιουγκοσλαβία). Δεν θα πρέπει να λησμονηθεί ότι στη δίνη των εμφυλίων συρράξεων περιέπεσαν σχεδόν όλες οι χώρες του Κινήματος των Αδεσμεύτων είτε αυτό συνέβη πολύ πριν είτε αρκετά μετά από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης (βλέπε ο διχασμός της Κύπρου και η Αραβική Άνοιξη αντιστοίχως).

Στο αντίπαλο στρατόπεδο, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν απλώσει τον στρατό τους σε όλες τις χώρες της Δύσης στο πλαίσιο της ΝΑΤΟϊκής συμμαχίας υπό την ενδεχόμενη σοβιετική εισβολή. Όμως τη δεκαετία του 1990 τέθηκε ζήτημα αυθυπαρξίας του ΝΑΤΟ, αφού «έμεινε χωρίς δουλειά». Τελικά αυτό βρήκε νέο «αντικείμενο απασχόλησης» με αφορμή το τρομοκρατικό κτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2011. Στον τομέα της οικονομίας, ο άκρατος νεοφιλελευθερισμός της δεκαετίας του 1980 υπέστη και αυτός την ήττα του με την παγκόσμια κρίση του 2008.

Η Σοβιετική Ένωση αποτελεί παρελθόν, όπως και οι περισσότερες από τις συνέπειες της διάλυσής της. Πλέον τα κράτη και οι κοινωνίες με «όχημα» τη παγκοσμιοποίηση οδεύουν προς μία άλλη πορεία, άγνωστη ακόμη ποια.

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 638 (Αύγουστος 2021)

Δείτε Περισσότερα >>