Επικαιρότητα & Ιστορία – Τεύχος 637

Επικαιρότητα & Ιστορία

Γράφει ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΑΓΚΟΣ

Η παλιότερη  γνωστή ανθρώπινη ταφή στην Αφρική

Τον σκελετό ενός παιδιού, αγνώστου φύλλου και ηλικίας 2,5-3 ετών, θαμμένου με ιδιαίτερη φροντίδα πριν από περίπου 78.000 χρόνια σε ένα σπήλαιο στην περιοχή Panga ya Saidi της νοτιοανατολικής Κένυας, ανακάλυψαν πρόσφατα αρχαιολόγοι και παλαιοανθρωπολόγοι που συμμετέχουν σε διεθνή ερευνητική ομάδα. Σύμφωνα με τη σχετική μελέτη τους, που δημοσιεύτηκε στην κορυφαία επιστημονική επιθεώρηση Nature (τχ. 593, 2021, σσ. 95-100), πρόκειται για την αρχαιότερη ταφή ανθρώπου στην Αφρική, την ήπειρο όπου έχουν εντοπιστεί και τα παλαιότερα δείγματα του Homo Sapiens.

Το σώμα του παιδιού είχε τοποθετηθεί στον τάφο με το δεξί πλευρό του, με το κεφάλι ακουμπισμένο σε ένα «μαξιλαράκι», με τα πόδια διπλωμένα προς το στήθος (εμβρυική στάση) και τυλιγμένο σε σάβανο για το οποίο οι ειδικοί δεν γνωρίζουν αν επρόκειτο για δέρμα ζώου ή για κάποιου είδους φυτικό ύφασμα. Όπως αναφέρεται στη μελέτη, το παιδί ήταν πιθανότατα μέλος μιας κοινότητας κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, αφού στην ευρύτερη περιοχή έχουν βρεθεί  υπολείμματα από αντιλόπες και άλλα ζώα, καθώς και πέτρινα εργαλεία.

Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η προσεκτική ταφή αποδεικνύει πως οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες είχαν αναπτύξει ήδη ταφικά έθιμα, ενώ αυτοτελώς η ανακάλυψη τόσο καλά διατηρημένων ανθρώπινων οστών της λίθινης εποχής αποτελεί εξαιρετικά σπάνιο και ταυτόχρονα σημαντικό εύρημα στην αφρικανική ήπειρο.

Ένας Γότθος πολεμιστής στα έγκατα της Θεσσαλονίκης

Ο σκελετός ενός άντρα, που χρονολογείται στο α΄ μισό του 5ου αιώνα μ.Χ. και είχε δίπλα του ένα διπλωμένο ξίφος, κομμάτι της ασπίδας του και ένα αιχμηρό ρύγχος, ίσως ακοντίου, εντοπίστηκε στο κέντρο της Θεσσαλονίκης (Συντριβάνι), κατά τη διάρκεια των εργασιών για την κατασκευή του μετρό. Ο σκελετός ήταν τοποθετημένος σε καμαροσκεπή τάφο, δίπλα σε μια τρίκλιτη κοιμητηριακή βασιλική, με τους αρχαιολόγους να εκτιμούν πως πρόκειται για Γότθο πολεμιστή, καθώς το Βυζάντιο απασχολούσε Γότθους μισθοφόρους ειδικά από τις τελευταίες δεκαετίες του 4ου αιώνα και μετά. Όπως επισήμανε η αρχαιολόγος της ανασκαφής, Μελίνα Παϊσίδου κατά τη διάρκεια πρόσφατου συνεδρίου «αυτό που φαίνεται να ξεκλειδώνει την ταυτότητα του πολεμιστή είναι ότι το ξίφος ήταν σκόπιμα διπλωμένο και όχι σπασμένο, χαρακτηριστικό των Γότθων πολεμιστών».

Την εποχή του Βυζαντίου, η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε βάση Γότθων μισθοφόρων, προερχομένων από γοτθικούς πληθυσμούς που είχε εγκαταστήσει ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος στην ευρύτερη περιοχή της Βαλκανικής, προκειμένου έναντι προνομίων να προστατεύουν τα σύνορα της αυτοκρατορίας. Ωστόσο, οι πληροφορίες για την παρουσία τους στην πόλη είναι ελάχιστες, με την εξαίρεση του καθοριστικού ρόλου που διαδραμάτισαν στη σφαγή στον Ιππόδρομο της Θεσσαλονίκης, το 390 μ. Χ.

Μετά την ολοκλήρωση των εξετάσεων, το σπάνιο εύρημα θα παραδοθεί στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, ώστε να εκτεθεί στο κοινό.

Η κρυμμένη εικόνα της νεκρής συζύγου

Μια κρυμμένη εικόνα σε βιβλίο προσευχής («Βιβλίο των Ωρών») του 15ου αιώνα, που αποκαλύπτει ότι ο Δούκας Φραγκίσκος Α΄ της Βρετάνης (1414-1450) είχε ζωγραφίσει πάνω από την εικόνα της προηγούμενης, νεκρής, συζύγου του το πρόσωπο της επόμενης, ανακάλυψαν οι επιστήμονες του Μουσείου Fitzwilliam της Μεγάλης Βρετανίας, στο οποίο ανήκει το χειρόγραφο. Το περίτεχνα εικονογραφημένο βιβλίο είχε λάβει η Γιολάντα των Βαλουά-Ανζού (1412-1440) από τη μητέρα της, Γιολάνδη της Αραγωνίας, όταν το 1431 παντρεύτηκε τον Φραγκίσκο Α΄. Το ζευγάρι απέκτησε έναν γιο, που πέθανε σε παιδική ηλικία, ενώ τον ακολούθησε η Γιολάντα το 1440. Δύο χρόνια αργότερα, ο Φραγκίσκος παντρεύτηκε την Ισαβέλλα Στιούαρτ της Σκωτίας (1427-1494).

Με τη βοήθεια υπέρυθρων ακτινών NIR, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι κάτω από μια εικόνα της Ισαβέλλας, που εικονίζεται να προσεύχεται γονατιστή μπροστά στην Παναγιά, υπήρχε προηγουμένως μια αντίστοιχη εικόνα της Γιολάντας. «Μετά το θάνατο της πρώτης συζύγου του, ο Φραγκίσκος κράτησε το βιβλίο και ίσως θέλησε να το “προσαρμόσει” καλύτερα στην Ισαβέλλα», εκτιμά η επιμελήτρια χειρόγραφων και έντυπων βιβλίων στο Μουσείο Fitzwilliam, Σούζαν Ρείνολντς.

Το σπάνιο αυτό βιβλίο παρουσιάζεται, τώρα, στο πλαίσιο της έκθεσης του Μουσείου «The Human Touch», που επιμελείται η Ρέινολντς και θα διαρκέσει έως την 1η Αυγούστου 2021.

Νέο υλικό για την καταστροφή του «Χίντενμπουργκ» το 1937

Ένα άγνωστο μέχρι σήμερα φιλμ, που καταγράφει την ολοσχερή καταστροφή από φωτιά του γερμανικού αερόπλοιου «Χίντενμπουργκ» στο Λέικχαρστ του Νιου Τζέρσευ στις 6 Μαΐου 1937, φέρνει στο φως ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε πριν από μερικές εβδομάδες από το αμερικανικό τηλεοπτικό δίκτυο PBS. Το φιλμ είχε τραβήξει ο ερασιτέχνης κινηματογραφιστής Χάουαρντ Σενκ με μια μηχανή Kodak των 8mm. Η μεγάλη σημασία του φιλμ αυτού έγκειται στο γεγονός πως ο Σενκ στεκόταν σε άλλο σημείο από τα κινηματογραφικά και τηλεοπτικά συνεργεία της εποχής, με αποτέλεσμα να αποτυπώσει την τραγωδία από μια εντελώς διαφορετική οπτική γωνία, προσφέροντας νέα στοιχεία για αυτήν. Παράλληλα, ο ευρυγώνιος φακός που χρησιμοποιούσε, καθώς και το γεγονός ότι άρχισε να κινηματογραφεί την καταστροφή αρκετά δευτερόλεπτα νωρίτερα από τα ειδησεογραφικά συνεργεία, προσφέρουν πλήρη εικόνα του σκάφους και των σταδίων ανάφλεξής του.

Χάρη στα πλάνα του Σενκ, οι ειδικοί μπορούν πλέον να διερευνήσουν διεξοδικότερα εάν τα σύρματα πρόσδεσης του «Χίντενμπουργκ» στο έδαφος έφεραν αρκετή ηλεκτρική ενέργεια ώστε να πυροδοτήσουν το υδρογόνο και να προκαλέσουν την πυρκαγιά, όπως επίσης να προσδιορίσουν επακριβώς τη διάρκεια του μοιραίου γεγονότος.

Υπενθυμίζεται ότι η στήλη είχε αναφερθεί ξανά στην καταστροφή του «Χίντενμπουργκ» τον Ιανουάριο του 2020 (τχ. 619), με αφορμή τον θάνατο του τελευταίου επιζώντα εκείνου του πολύνεκρου δυστυχήματος, Β. Νταίνερ.

Τεύχος 637 (Ιούλιος 2021)

Δείτε Περισσότερα >>