H λέξη «εξορία» (εξ+όριο) σημαίνει την αποπομπή κάποιου πέρα από την επικράτεια της πατρίδας του. Στην ακμή της αθηναϊκής δημοκρατίας, θεσμοθετήθηκε ένα είδος εξορίας, ο οστρακισμός, που ουσιαστικά ήταν ένα μέτρο για την προστασία του πολιτεύματος από τους επικινδύνους δημαγωγούς. Σύμφωνα με το πνεύμα του νομοθέτη, ο οστρακισμός συνιστούσε μία πολιτική πράξη και όχι μία δικαστική ποινή, αφού δεν αποσκοπούσε στην εξόντωση του τιμωρούμενου, αλλά στην πολιτική αποδυνάμωσή του.

Ωστόσο έχει αμφισβητηθεί η δημοκρατικότητα του ίδιου του νόμου αυτού. Εκ του αποτελέσματος οι μεγαλύτεροι εχθροί της δημοκρατίας, οι δημαγωγοί, ήταν εκείνοι που όλως παραδόξως (ή όπως ήταν αναμενόμενο) χρησιμοποίησαν περισσότερο τον εν λόγω θεσμό. Στον διάβα των ετών επιβεβαιώθηκε σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις ότι όποιος υποκίνησε την εκδίωξη των πολιτικών του αντιπάλων, πολεμήθηκε με τον ίδιο τρόπο και συνήθως τύγχανε παρόμοιας μοίρας.

Αρχικά οι δημαγωγοί ήταν εκείνοι που χρησιμοποίησαν τον οστρακισμό για να διώξουν από την πόλη όσους θεωρούσαν ικανούς αντιπάλους τους. Όταν οι πολίτες συνειδητοποιούσαν το λάθος τους, πληρώνοντας πρώτα πολύ βαρύ τίμημα, επανέφεραν τους ικανούς και εξόριζαν τους δημαγωγούς. Μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις ο οστρακισμός έλαβε τη μορφή οικογενειακής και πολιτικής αντεκδίκησης. Έτσι παρατηρήθηκε το φαινόμενο του «βεντετισμού της εξορίας», αφού υπήρξαν περιπτώσεις που ο «πόλεμος» του οστρακισμού μεταφερόταν από γενιά σε γενιά των πολιτικών αντιπάλων.

Στη νεότερη Ελλάδα, ο θεσμός του εκτοπισμού ως αστυνομικό μέτρο εντοπίζεται σπερματικά το 1871. Η πρώτη φορά που η εξορία απέκτησε ιδεολογικό πρόσημο ήταν με την εκδίωξη των λεγόμενων «Κωνσταντινικών», που ο Ελευθέριος Βενιζέλος έστειλε στην Κορσική το 1917. Γενικότερα, όμως, στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας η έννοια της εξορίας σπανίως ταυτιζόταν με την αποπομπή κάποιου εκτός των εδαφικών ορίων της χώρας.

Από την περίοδο του Εθνικού Διχασμού και αργότερα το μέτρο της εξορίας επεκτάθηκε και σε πολιτικούς κρατούμενους, ιδίως μετά την ψήφιση του Ιδιώνυμου. Στο β΄ μισό της δεκαετίας του 1930 με τον μεταξικό Νόμο 117/1936 οι εκτοπισμοί και οι εξορίες εντάθηκαν σε βάρος των αντικαθεστωτικών και ιδίως των κομουνιστών. Μεταπολεμικά, αφού η Ελλάδα βίωσε μία από την πιο «σκοτεινή» περίοδο της νεότερης ιστορίας της, ο αριθμός των εξόριστων αυξήθηκε ραγδαία, αφού οι Αριστεροί θεωρήθηκαν ως οι αποκλειστικά υπεύθυνοι για τον αδελφοκτόνο πόλεμο. Μετεμφυλιακά, όλες οι φυλακές και τα στρατόπεδα, που λειτούργησαν ως τόποι εξορίας, έκλεισαν. Την περίοδο της Δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967 πολλοί από τους παραπάνω τόπους λειτούργησαν εκ νέου και «υποδέχθηκαν» παλαιούς και νέους «τρόφιμους» για να τους «αναμορφώσουν». Η επισφράγιση αυτών των εκτοπισμών επήλθε με την εξορία χιλιάδων πολιτικών κρατουμένων στα λεγόμενα «ξερονήσια» που οι Απριλιανοί δικτάτορες μετέτρεψαν σε νησιά-φυλακές για όσους θεωρούσαν απειλή για το καθεστώς τους.

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 635 (Μάιος 2021)

Δείτε Περισσότερα >>