Σωτήρης Σπαθάρης
Tα απομνημονεύματά μου
Επιμέλεια: Γιάννης Κόκκωνας

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2020, ΣΕΛ.: 712, ΤΙΜΗ: 25,00 €

Ο καραγκιοζοπαίχτης Σωτήρης Ευγενίου Σπαθάρης (1887-1974) είναι ο πρώτος Έλληνας λαϊκός καλλιτέχνης που έγραψε εκτενή κείμενα για τη ζωή του και για την τέχνη του. Ξεχωριστά, απολαυστικά και από πολλές απόψεις χρήσιμα τα κείμενα αυτά, πολύ ενδιαφέρουσα η ιστορία της συγγραφής τους, μεγάλη η περιπέτεια των χειρογράφων που τα διασώζουν.

Τα «απομνημονεύματά» του τα έγραψε τρεις φορές. Η τελευταία εκδοχή, γραμμένη επειδή τα προηγούμενα χειρόγραφα είχαν χαθεί, εκδόθηκε στις αρχές του 1960, «λογοκριμένη» όμως και με γλωσσικές επεμβάσεις αρκετές. Στον ογκώδη τόμο που επιμελήθηκε ο φιλόλογος και ιστορικός Γιάννη Κόκκωνας εκδίδονται για πρώτη φορά οι δύο παλαιότερες και πολύ αξιολογότερες μορφές του σπουδαίου αυτού έργου. Πρόκειται για ένα «άλλο» Σπαθάρη: η γλώσσα διαφέρει, μεγαλύτερο διάστημα καλύπτεται (π. 1894-1953), άγνωστα από αλλού επεισόδια εμφανίζονται, άλλα, γνωστά, περιγράφονται ζωηρότερα και εκτενέστερα. Ειλικρινής και έντιμος αφηγητής μοιάζει αυτός ο χαρισματικός και φιλότιμος αλλά και δύσκολος και σκληρός άνθρωπος, καθώς μας μιλά για τις αδυναμίες και τις αποτυχίες του με την ίδια ενάργεια και γλαφυρότητα που παρουσιάζει τα προτερήματα και τις επιτυχίες του.

Μεγαλωμένος σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και ζώντας για μεγάλα διαστήματα με συναισθηματική και οικονομική ανασφάλεια, ενίοτε εμφανίζεται υπερβολικός αφηγούμενος τη ζωή του και τους επαίνους που είχε εισπράξει από πρόσωπα που σεβόταν ή έβλεπε ότι διαθέτουν κοινωνικό κύρος. Άλλωστε ήταν συνηθισμένες οι υπερβολές των διαφημίσεων που δημοσίευαν οι καραγκιοζοπαίχτες στον Τύπο ή στα «φέγι βολάν» που τύπωναν για τις παραστάσεις τους. Πάντως, όπως διαπιστώνουμε, αισθανόμενος την υποχρέωση να γράψει την αλήθεια για όλα όσα τον αφορούσαν, δεν δίστασε να ξεπεράσει την ντροπή ή τις αναστολές που εύλογα θα εμπόδιζαν κάποιον να ομολογήσει δημόσια μια πολύ προσωπική αδυναμία ή ένα παραστράτημα. Ο Σπαθάρης είχε ζήσει δύσκολα παιδικά και εφηβικά χρόνια, είχε αλητέψει, και τα αρκετά ιδιότροπα ελληνικά του τα είχε μάθει προφορικά σε ένα κοινωνικό και επαγγελματικό περιβάλλον που ανακάτευε την καθαρεύουσα με την δημοτική. Προσπάθησε να γράψει όσο πιο λόγια μπορούσε. Έτσι άλλωστε γινόταν και στις παραστάσεις του καραγκιόζη όπου το επικοινωνιακό πλαίσιο καθόριζε σε ορισμένες περιστάσεις και τη μορφή της γλώσσας που θα χρησιμοποιούσε ο καραγκιόζης στους διαλόγους.

Πέρα από την αξία που έχουν ως σπουδαία πηγή για την Ιστορία του ελληνικού θεάτρου σκιών, αλλά και για τον τρόπο που βίωνε τη «μεγάλη ιστορία» ένας εκπρόσωπος των φτωχών λαϊκών στρωμάτων της πρωτεύουσας, τα απομνημονεύματα του Σπαθάρη, αποτελούν σημαντικότατο μνημείο λόγου. Πόσοι φορείς της προφορικής παράδοσης, που δεν διάβαζαν και με δυσκολία έγραφαν, θέλησαν και κατόρθωσαν να συντάξουν τόσο μεγάλα αυτοβιογραφικά κείμενα στη χώρα μας αλλά και αλλού;

Ο επιμελητής της έκδοσης στην εμπεριστατωμένη εισαγωγή του, εκτός από τα εντελώς απαραίτητα βιογραφικά στοιχεία του Σπαθάρη, περιγράφει την ιστορία της συγγραφής των κειμένων, των προσπαθειών για την έκδοσή τους και της τύχης των χειρογράφων. Η εξαιρετική-συλλεκτική έκδοση συνοδεύεται από σχόλια, γλωσσάρι καθώς και σπάνια εικονογράφηση.

Τεύχος 634 (Απρίλιος 2021)

Δείτε Περισσότερα >>