Την ημέρα ο Ιουστινιανός δίπλα στους εργάτες έκτιζε τον ναό της Αγίας Σοφίας και το βράδυ όταν όλοι τους ξεκουράζονταν, άγγελοι συνέχιζαν την ανοικοδόμηση της Μεγάλης Εκκλησιάς. Έτσι οι Βυζαντινοί «ερμήνευσαν» την κατασκευαστική ανθεκτικότητα του ναού και την ταχύτατη αποπεράτωσή του. Πράγματι η ολοκλήρωση της Αγίας Σοφίας διήρκεσε μόλις έξι χρόνια, όταν μετά από τον μεγάλο σεισμό του 10oυ αιώνα οι επισκευές της κράτησαν εκατόν πέντε χρόνια. Μόλις το 1999 δόθηκε επαρκής εξήγηση για την ανθεκτικότητα του μνημείου, όταν διαπιστώθηκε η ακριβής χημική σύσταση των δομικών του υλικών. Έκτοτε όλα τα έργα αναστήλωσης ακολουθούν την παλαιή οικοδομική τεχνοτροπία.

Παραδόξως το σύμβολο της ελληνορθόδοξης χριστιανικής πίστης δεν επηρέασε άμεσα τη βυζαντινή αρχιτεκτονική. Οι πρώτοι ναοί που ανεγέρθηκαν με εμφανείς επιρροές από την Αγία Σοφία βρίσκονταν εκτός της βυζαντινής επικράτειας, όπως η Αγία Σοφία στο Μπενεβέντο και η Αγία Μαρία του Άαχεν. Όμως, η σπουδαιότερη «κατάκτηση» της «κατακτημένης» Αγίας Σοφίας από τους Οθωμανούς είναι η ανέγερση των δύο ιστορικών ισλαμικών τεμενών στην Κωνσταντινούπολη, του Σουλεϊμάνιγε και του Σουλταναχμέτ, που θεωρούνται «αδελφά» της μνημεία.

Το λαμπρό αυτό μνημείο συνδέθηκε με την πολιτική από την πρώτη ημέρα της κατασκευής του. Εάν ένας βυζαντινός αυτοκράτορας δεν στεφόταν μέσα στην Αγία Σοφία, δεν αναγνωριζόταν ως αυτοκράτορας. Οι εισβολείς Σταυροφόροι πρώτα την Αγία Σοφία λεηλάτησαν και μετά τα παλάτια. Οι Οθωμανοί και μέχρι σήμερα οι Τούρκοι θεωρούν τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί και όχι οποιαδήποτε άλλη κατάκτησή τους ως σύμβολο της νίκης τους επί των Βυζαντινών και εν γένει των χριστιανών. Ο Κεμάλ χρησιμοποίησε τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας από τέμενος σε μουσείο σαν το όχημα για τον «εκ-τουρκισμό» όλων των αρχαίων μνημείων που βρίσκονται στην τουρκική επικράτεια, με αποτέλεσμα ακόμη και η προϊστορική Τροία να χαρακτηρίζεται σαν «τουρκικό μνημείο». Και μόλις πριν από λίγους μήνες ο πρόεδρος Ερντογάν χρησιμοποίησε για πολιτικούς λόγους την εκ νέου μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος. Έτσι θέλησε να συμβολίσει την αυτόκλητη αναγόρευσή του σε άτυπο ηγέτη των απανταχού σουνιτών, αλλά και εγχώρια να συσπειρώσει τους οπαδούς του, παρουσιάζοντας τον εαυτό του σαν τον ηγέτη που δεν «σκύβει το κεφάλι» στους αλλόπιστους Ευρωπαίους. Ωστόσο αυτή η ενέργεια δυσαρέστησε μία μερίδα των κομματικών υποστηρικτών του, η οποία ενώ αγωνιζόταν τα τελευταία 70 χρόνια για την «απελευθέρωση» του «τεμένους», την ημέρα των εορτασμών παραγκωνίστηκε για να καρπωθεί μόνος του ο Ερντογάν την επιτυχία.

Οι αρχαιολογικές έρευνες, που έχουν ξεκινήσει στο μνημείο ήδη από το 1850, φέρνουν στο φως νέα στοιχεία για την ιστορία και τον συμβολισμό αυτού του κτιρίου. Σταδιακά οι θρύλοι που το περιβάλλουν «εξιχνιάζονται». Η αρχή έγινε με την ανακάλυψη του μυστικού δωματίου, που εξαφανίστηκε ο παπάς με το δισκοπότηρο το 1453. Η πλέον πρόσφατη, το 2019, είναι η ανακάλυψη των δύο τάφων στα υπόγεια του μνημείου. Όμως τα σύμβολα δεν αποκαθηλώνονται και όσο η Αγία Σοφία στέκει όρθια, τα όνειρα και οι θρύλοι θα επιβιώνουν.

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 630 (Δεκέμβριος 2020)

Δείτε Περισσότερα >>