Στην Αρχαιότητα, αλλά και στον Μεσαίωνα κάθε επιδημική νόσος με υψηλή θνησιμότητα χαρακτηριζόταν πανώλη ή λοιμός. Επίσης το όνομα λέπρα αρχικά δήλωνε κάθε είδους παραμορφωτικές δερματικές ασθένειες. Όταν μια επιδημία εξαπλώνεται πέρα από τα σύνορα μιας χώρας, τότε η ασθένεια γίνεται επίσημα πανδημία.

Μεταδοτικές ασθένειες εκδηλώνονταν ήδη κατά την εποχή των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών. Ωστόσο, η ελονοσία, η φυματίωση, η λέπρα, η γρίπη, η ευλογιά και άλλες μολυσματικές ασθένειες πρωτοεμφανίστηκαν στις νεοσύστατες εδραίες αγροτικές κοινωνίες, πριν από περίπου 10.000 χρόνια. Η παλαιότερη καταγεγραμμένη πανδημία συνέβη κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Από τη Λιβύη, την Αιθιοπία και την Αίγυπτο έφτασε στην Αθήνα, όπου έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον τα δύο τρίτα του πληθυσμού της πόλης. Η επιδημία πανούκλας του Μεσαίωνα (1348-1350), που πήρε τη μορφή πανδημίας, αποτέλεσε ίσως τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική καταστροφή στην ιστορία: συνέπειά της ήταν να χαθεί το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ευρώπης…

Στον 19ο αιώνα οι Ευρωπαίοι θεωρούσαν ως έσχατο σύνορο για τον έλεγχο των επιδημιών την Οθωμανική Αυτοκρατορία και την Αίγυπτο. Γι’ αυτό, το 1851 δεκατέσσερις χώρες, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα, με γαλλική πρωτοβουλία εγκαινίασαν τα διεθνή υγειονομικά συνέδρια για την ανταλλαγή πληροφοριών για την αποτροπή διάδοσης της χολέρας, της πανώλης και του κίτρινου πυρετού από την Ανατολή στην Ευρώπη. Οι ελληνικές κυβερνήσεις του 19ου αιώνα και η κοινή γνώμη, χάρη στην ανάμνηση της εμπειρίας του 1854, υποστήριζαν τη διατήρηση της καραντίνας. Άλλωστε, οι πρόσφυγες από τον Καύκασο το 1919 και από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο μετά το 1922 περνούσαν πρώτα από τα λοιμοκαθαρτήρια της χώρας.

Η ισπανική γρίπη, η οποία μεταπήδησε στον άνθρωπο από πτηνά, παραμένει ένα ανατριχιαστικό σημείο αναφοράς, αλλά με ριζικές διαφορές από την τρέχουσα πανδημία του κορονοϊού. Το 1918, ενώ η πανδημία της γρίπης προκαλούσε εκατοντάδες χιλιάδες θύματα από την Καλκούτα μέχρι το Τέξας, κανείς δεν μπορούσε να προσδιορίσει την ακριβή αιτιολογία της. Πολλοί τη συνέδεαν με ποικίλες αιτίες, από τη μολυσμένη ρωσική βρώμη και τις ηφαιστειακές εκρήξεις μέχρι την κακή ευθυγράμμιση των πλανητών – έτσι γεννήθηκε και ο όρος influenza, από την ιταλική λέξη για την «επιρροή». Χρειάστηκε να περάσει πάνω από μία δεκαετία έως ότου δύο Βρετανοί μικροβιολόγοι να διαγνώσουν πως υπαίτια ήταν μια νέα κατηγορία ασθενειών τις οποίες σήμερα αποκαλούμε ιογενείς, ενώ μόλις το 1940 η ανθρωπότητα κατάφερε να απεικονίσει τελικά τον θανατηφόρο ιό της γρίπης, χάρη στην εφεύρεση του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου. Αλλά η ανθρωπότητα δοκιμάστηκε και μεταγενέστερα από θανατηφόρες επιδημικές νόσους όπως η σύγχρονη COVID-19, που προκαλείται από τον κοροναϊό SARS-CoV-2, με μεγάλες ανθρώπινες απώλειες.

Κάθε επιδημία αγγίζει ευαίσθητες χορδές στις κοινωνίες, ιδεολογικές, πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές. Στον σημερινό παγκοσμιοποιημένο και τεχνολογικά συνδεδεμένο κόσμο άγγιξε όλες τις χορδές μονομιάς. Οι επιδημίες λειτουργούν σαν καθρέφτης για να δουν οι άνθρωποι ποιοι πραγματικά είναι, να εξετάσουν τη σχέση τους με το περιβάλλον, να σκεφθούν την ηθική υποχρέωση που έχει ο ένας απέναντι στον άλλο, να συνειδητοποιήσουν τη σημασία των δημόσιων υπηρεσιών υγείας.

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 624 (Ιούνιος 2020)

Δείτε Περισσότερα >>