Η Δικαιοσύνη, αποτελεί συστατικό θεσμό κάθε οργανωμένης κοινωνίας, και είναι σύμφυτη με την ιστορία των ανθρώπινων συλλογικοτήτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα ιδιαίτερα ανεπτυγμένα συστήματα απονομής Δικαιοσύνης στον αρχαίο ελληνικό και τον ρωμαϊκό κόσμο, όπως και στο  βυζαντινό κράτος.

Στη νεότερη Ελλάδα, ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας έδωσε μεγάλη βαρύτητα στην οργάνωση της Δικαιοσύνης, ιδρύοντας Ειρηνοδικείο, Πρωτόκλητο, Έκκλητο, Ανώτατο, και Εμποροδικείο, ενώ προβλέφθηκε ένας ειρηνοδίκης σε κάθε χωριό, κωμόπολη και πόλη, ένα πρωτόκλητο δικαστήριο (πρωτοδικείο) κατά νομό και ένα εμπορικό δικαστήριο στη Σύρο. Συστάθηκαν τριμελή πρωτοδικεία αλλά και έκτακτα δικαστήρια, τα οποία εκδίκαζαν τις κατηγορίες κατά δημοσίου λειτουργού και τα εγκλήματα καθοσιώσεως. Το 1830 ο αριθμός των λειτουργούντων δικαστηρίων αυξήθηκε και προβλέφθηκε η ίδρυση Ανωτάτου Δικαστηρίου, ενώ καθιερώθηκε ο θεσμός των Εισαγγελέων.

Το πρώτο θεμέλιο της δικαιοσύνης είναι ο δικαστής, ο οποίος έχει κατά το Σύνταγμα την αρμοδιότητα να επιλύει διαφορές στο πλαίσιο της διάκρισης των λειτουργιών. Είναι άμεσο όργανο του κράτους και ταυτόχρονα εγγυητής των ελευθεριών και δικαιωμάτων του ανθρώπου. Προς επίτευξη της πολιτειακής αποστολής του αφενός απολαμβάνει εγγυήσεων ανεξαρτησίας και αφετέρου υποχρεούται να ασκεί το έργο του αποτελεσματικά, δηλαδή να εκδίδει αποφάσεις αιτιολογημένες σε επίκαιρο χρόνο, και να λογοδοτεί για την ποιότητα και την ποσότητα του έργου που παράγει μέσα από θεσμοθετημένες διαδικασίες ελέγχου, αξιολόγησης και επιθεώρησης.

Οι απειλές και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν κατά την άσκηση του δικαιοδοτικού έργου είναι σημαντικοί, τόσο εντός όσο και εκτός της δικαιοσύνης. Εξωτερικές απειλές και κίνδυνοι μπορεί να προέρχονται από το πολιτικό σύστημα, από επαγγελματικές και κοινωνικές ομάδες, από επιχειρηματικά συμφέροντα, από τα ΜΜΕ, αλλά και από την ίδια την κοινωνία στο σύνολό της.

H δικαιοσύνη δεν είναι και δεν μπορεί να ταυτιστεί με ό,τι θεωρούν δίκαιο οι περισσότεροι (αρχή της πλειοψηφίας), δεν μπορεί να εκληφθεί ως απόρροια ενός φυσικού δικαίου, δεν δύναται να οριστεί από την «αγάπη προς τον Θεό», δεν ακολουθεί την αρχή της ανταποδοτικότητας, δεν μπορεί να ταυτιστεί με την ισότητα, δεν προκύπτει από τον χρυσό κανόνα (μην κάνεις στους άλλους ό,τι δεν θα ήθελες να σου κάνουν), δεν είναι η πλατωνική ιδέα και αρετή, δεν είναι η κατηγορική προσταγή του Καντ, δεν είναι η μεσότητα του Αριστοτέλη. Καμία από αυτές τις εξαιρετικές και μεγαλειώδεις κατά τα άλλα θεωρίες δεν δίνουν μια οριστική και ορθολογική απάντηση για το ποια είναι η ουσία της δικαιοσύνης διαχρονικά.

Η αποτελεσματικότητα του δικαστικού συστήματος είναι μία από τις σημαντικότερες προϋποθέσεις για την κοινωνική σταθερότητα και την οικονομική ανάπτυξη. Μια βραδυπορούσα και ασθμαίνουσα δικαιοσύνη, ακόμα κι αν είναι ανεξάρτητη δεν μπορεί να επιτελέσει την αποστολή της. Αυτό έχει δραματικές συνέπειες στην επιχειρηματικότητα, στο επενδυτικό κλίμα αλλά και στην εμπιστοσύνη πολιτών και επιχειρήσεων απέναντι στους θεσμούς του κράτους.

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 623 (Μάιος 2020)

Δείτε Περισσότερα >>