Σάκης Μουμτζής

1944-1949, Ιστορίες από τον Εμφύλιο: Πώς η Ελλάδα παρέμεινε στον ελεύθερο κόσμο

εκδ. Επίκεντρο, 2024, τόμ. Α΄, σελ.: 240, τόμ. Β΄, σελ.: 206, τιμή: 12,00€+7,49€

Καθώς απομακρυνόμαστε από την παραδοσιακή αντίληψη για την Ιστορία, ο σύγχρονος ιστορικός προσπαθώντας να προσεγγίσει την αλήθεια αξιολογεί εκ νέου τις ιστορικές πηγές. Καλείται να θέσει νέα ερωτήματα και να συγκεντρώσει πληροφορίες, που θα του δώσουν την ευκαιρία να ξαναδιαβάσει το παρελθόν. Η ιστοριογραφική οπτική αλλάζει αναζητώντας να συνδέσει το πραγματικό με το φανταστικό, το ανθρώπινο με το κοινωνικό

Τα δραματικά γεγονότα του ελληνικού εμφυλίου πολέμου αποτέλεσαν αντικείμενο αμφιλεγόμενων ιστορικών ερμηνειών και έντονων πολιτικών αντιπαραθέσεων για δεκαετίες ολόκληρες. Το πολωτικό κλίμα της ελληνικής κοινωνίας μετά το 1949, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις του παρελθόντος ήταν αναμφισβήτητα αρνητικοί παράγοντες για τη διαλεύκανση της κρίσιμης αυτής περιόδου της νεοελληνικής ιστορίας. Κυρίως όμως η έλλειψη πρωτογενών πηγών υπήρξε ο περισσότερο ανασταλτικός παράγοντας, εφόσον τα σχετικά αρχεία για μεγάλο χρονικό διάστημα παρέμειναν απρόσιτα στους ερευνητές.

Ο Εμφύλιος, από τη στιγμή που ξέσπασε, δημιούργησε διχασμούς που δεν έσβησαν με την αποκατάσταση της ειρήνης. Η εθνική ενότητα που ακολούθησε τη λήξη των εχθροπραξιών δεν είχε ως αποτέλεσμα την κοινωνική συμφιλίωση. Αντίθετα, οι τραυματικές μνήμες αποθήκευσαν ανοιχτές πληγές που εξακολούθησαν να πονούν για δεκαετίες.

Η δημοκρατική ρήξη της Μεταπολίτευσης το 1974 σηματοδότησε το θεσμικό τέλος του, το οποίο όμως, για να κατοχυρωθεί συμβολικά, χρειάστηκε να περάσουν άλλα δεκαπέντε χρόνια, έως τον νόμο για την άρση των συνεπειών του, το 1989, και αφού προηγουμένως είχε μεσολαβήσει, το 1982, η αναγνώριση της ΕΑΜικής αντίστασης. Δεν είναι επομένως ανεξήγητη η σιωπή που για αρκετές δεκαετίες κάλυπτε τη σημαντική αυτή περίοδο της σύγχρονης Ιστορίας. Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος δεν επιδέχεται μονοδιάστατες απαντήσεις, ούτε αποτελούσε την αναπόδραστη κορύφωση μιας ενιαίας διαδικασίας, η οποία ξεκίνησε με τις πρώτες εμφύλιες συγκρούσεις που εκδηλώθηκαν κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Αντίθετα, η διολίσθηση προς τον Εμφύλιο, η σφοδρότητα της σύγκρουσης αλλά και η τρίχρονη διάρκειά της αποτέλεσαν τη συνισταμένη πολλών και διαφορετικών διαδικασιών -κοινωνικών, πολιτικών αλλά και διεθνών.

Η βιβλιογραφία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου είναι πραγματικά αχανής, όπως και αν τη μετρήσει κάποιος. Είτε ζυγίζοντας τα έργα που κατατάσσονται στην οπτική γωνία των νικητών, ή σε εκείνα (πολύ περισσότερα) που εκπροσωπούν την άποψη των «ηττημένων». Είτε επικεντρώνοντας στην αμιγώς επιστημονική βιβλιογραφία, η οποία είναι πάντα πιο χρήσιμη για την εξαγωγή νηφάλιων συμπερασμάτων.

Ο Σάκης Μουμτζής με μεθοδική προσέγγιση, κατάφερε να δημιουργήσει ένα μοτίβο ιστορικής αφήγησης και μια πρακτική Δημόσιας Ιστορίας που έχει ως αντικείμενό της τον Εμφύλιο, χωρίς όμως να καταλήγει να τον μετατρέψει σε αντικείμενο σύγκρουσης στο παρόν των ακροατών του.

Οι δύο ευσύνοπτοι τόμοι δεν αποτελούν «ένα ακόμη βιβλίο για τον Εμφύλιο», όπως θα σκεφτόταν αυτόματα ο ενήμερος αναγνώστης. Αντίθετα, αποτελούν μία από τις ελάχιστες αφηγήσεις δημόσιας Ιστορίας για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο που μπορεί κανείς να συστήσει σε κάθε αναγνώστη, ακόμη και τον πλέον ανενημέρωτο για το θέμα, χωρίς να φοβάται ότι θα προσβληθεί – ή ότι θα βαρεθεί…

Τεύχος 689 (Νοέμβριος 2025)

Δείτε Περισσότερα >>