Στράτος Δορδανάς

Ο Γερμανός «Λώρενς της Αραβίας» και το τζιχάντ «Made in Germany»

Από τον Max von Oppenheim στον αγκυλωτό σταυρό (1914-1945)

εκδ. Αλεξάνδρεια, 2025, σελ.: 320, τιμή: 21,00 €

Ο Μαξ Φράιχερ φον Όπενχαϊμ (1860-1946), υπήρξε μια πολυσχιδής προσωπικότητα, εξερευνητής, εθισμένος στην περιπέτεια, ανασκαφέας και εθνολόγος, συλλέκτης και επιστημονικός υπεύθυνος ερευνητικών προγραμμάτων, ιδρυτής μουσείων, αλλά και συνδιαμορφωτής της εξωτερικής πολιτικής για τη Μέση Ανατολή στον Μεγάλο Πόλεμο και με λόγο κατά τη διάρκεια του επόμενου. Οι διαφορετικές πτυχές και οι καριέρες αποτελούν χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ενδιαφέροντος βίου του. Ήταν περιοδεύων ακαδημαϊκός και τυχοδιώκτης, ενεργός στην πολιτική και ένθερμος μεσάζων μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

Όταν με την έκρηξη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου υπέβαλε το Υπόμνημα για την επαναστατικοποίηση των ισλαμικών εδαφών των εχθρών μας, οι γερμανικές πολιτικές και στρατιωτικές ελίτ ενθουσιάστηκαν με την ιδέα ενός ιερού πολέμου που θα κήρυσσε η σύμμαχος Οθωμανική Αυτοκρατορία, προκαλώντας γενικευμένη μουσουλμανική εξέγερση στις αποικίες των Αγγλογάλλων και στην τσαρική Ρωσία. Στον επόμενο παγκόσμιο πόλεμο ο Χίτλερ ήταν λάβρος κατά της πολιτικής του προκατόχου του Κάιζερ, πεπεισμένος ότι η Μέση Ανατολή θα έπεφτε σαν ώριμο φρούτο στα γερμανικά χέρια μετά την περικύκλωσή της από τη Βέρμαχτ. Κανείς από τους δυο δεν έφτασε τελικά εκεί όπου ονειρευόταν.

Θα μπορούσαν, ωστόσο, τα πράγματα να είχαν εξελιχθεί διαφορετικά στις σχέσεις των δύο γερμανικών αυτοκρατοριών με την Εγγύς Ανατολή; Με άλλα λόγια, τι θα γινόταν αν το τζιχάντ «made in Germany» εκπλήρωνε τους βασικούς στόχους του, όπως είχαν περιγραφεί στα υπομνήματα του Όπενχαϊμ; Άραγε η απώλεια του ελέγχου στις αποικίες ήταν αρκετή για να οδηγήσει στη συντόμευση του πολέμου, και τους Αγγλογάλλους στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για να υπογράψουν τη δική τους «υπαγορευμένη» συνθήκη ειρήνης; Αντίστοιχα, η εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία θα κατάφερνε, άραγε, να αλλάξει τον ρου του πολέμου στην περίπτωση που ο Χίτλερ σταματούσε, έστω παροδικά, να σκέφτεται με όρους φυλετικούς και έβλεπε στα πρόσωπα των Αράβων περισσότερο τους «πολιτικούς φίλους» παρά τους «φυλετικούς εχθρούς»;

Μπορεί στην Ελλάδα το υπόμνημα του Όπενχαϊμ για την επαναστατικοποίηση των αποικιών της Αντάντ να είναι σχεδόν άγνωστο, αλλά η διεθνής βιβλιογραφία το έχει εδώ και δεκαετίες συμπεριλάβει σε ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στο μεγάλο βιβλίο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Προτείνει δε μέσω αυτού έναν άλλο δρόμο για την κατανόηση και την ερμηνεία των βασικών στρατηγικών που το κατεστημένο εφάρμοσε προκειμένου η Γερμανία να εξέλθει νικηφόρα από τον πόλεμο και να κερδίσει ταυτόχρονα το μεγάλο έπαθλο της παγκόσμιας κυριαρχίας.

Ο Στράτος Δορδανάς –Αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας στο Α.Π.Θ.–, αναλύει με γλαφυρό και τεκμηριωμένο τρόπο τη γερμανική πολιτική στην ευρύτερη Μέση Ανατολή από το 1914 έως τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Με το καινοτόμο και πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του καταδεικνύει ότι το ενδιαφέρον της γερμανικής πολιτικοστρατιωτικής ηγεσίας δεν εστιαζόταν μόνο στην Ευρώπη, αλλά και σε όμορες προς αυτή περιοχές όπως στη βόρεια Αφρική, στην Ανατολία και σε τουρκόφωνες περιοχές της τσαρικής Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές της γερμανικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή, με τις παλινωδίες, τα λάθη και της αστοχίες που τη συνόδευαν.

Τεύχος 688 (Οκτώβριος 2025)

Δείτε Περισσότερα >>